Tο παιχνίδι ρόλων ως μέσο πρόληψης και αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού
Ο «σχολικός εκφοβισμός», έννοια γνωστή και ως bullying στην αγγλική γλώσσα ή ως «θυματοποίηση» στη δική μας καθομιλουμένη, είναι η εσκεμμένη και συστηματική επιθετική συμπεριφορά μαθητών σε άλλους συμμαθητές τους που θεωρούνται πιο «αδύναμοι», με απόρροια την ψυχική και σωματική κακοποίησή τους. Το φαινόμενο έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, όπως και σε αρκετές χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής και έχει γίνει αντικείμενο συζήτησης και μελέτης.
Είναι κοινά αποδεκτό ότι το νεανικό bullying αναγνωρίζεται ως κοινωνικό πρόβλημα. Τα μικρότερα παιδιά εκφράζουν την επιθετικότητά τους περισσότερο με το σώμα τους, ενώ τα μεγαλύτερα παιδιά χρησιμοποιούν πιο πολύ τον λόγο και αργότερα διάφορες συγκαλυμμένες μορφές της, όπως η υπονόμευση και η περιθωριοποίηση. Τα αγόρια είναι πιο άμεσα και συνήθως εκφράζουν την επιθετικότητά τους με σωματικό τρόπο, ενώ τα κορίτσια πιο έμμεσα (λεκτικός τρόπος) στην πρώτη σχολική ηλικία. Αυτό όμως που πανικοβάλλει τους γονείς είναι η σχολική βία που συμβαίνει στην ηλικία της εφηβείας, γεγονός ιδιαίτερα οξυμένο στα μεγάλα αστικά κέντρα. Βέβαια, ο εκφοβισμός δεν αφορά μόνο στο παιδί που τον υφίσταται και στο παιδί που τον ασκεί, αλλά και όλους όσοι είναι παρόντες ή γνωρίζουν την ύπαρξη του bullying, δηλαδή τους παρατηρητές του φαινομένου στους σχολικούς χώρους.
Συνεπώς, είναι σαφές ότι ο ρόλος όλων , καθηγητών – μαθητών/τριών και η καθολική συμβολή τους είναι σημαντική στην αποτροπή τέτοιων περιστατικών. Πρόκειται δηλαδή για ένα πολυδιάστατο κοινωνικό φαινόμενο που εμπλέκει συνολικά το σχολείο. Οι συνέπειες του σχολικού εκφοβισμού είναι σοβαρές και μερικές φορές καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και εξέλιξη των παιδιών. Τι οφείλει να κάνει το σχολείο και ιδιαίτερα οι εκπαιδευτικοί για να περιοριστεί το φαινόμενο του bullying; Η πρόληψη και η κατάλληλη αντιμετώπιση κάθε μορφής σχολικού εκφοβισμού είναι πολύ σημαντική, καθώς όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα να μεγαλώνουν και να αναπτύσσονται σε ένα περιβάλλον που τους παρέχει ασφάλεια και προστασία.
Ως εκ τούτου, ο εκπαιδευτικός που είναι κοινωνός του εκπαιδευτικού έργου έχει σημαντικό ρόλο στο να ευαισθητοποιήσει όλους τους εμπλεκόμενους, να εντοπίσει έγκαιρα δυσκολίες στη συμπεριφορά κάποιων μαθητών/τριών, να προλάβει επιθετικές συμπεριφορές και περιστατικά σχολικού εκφοβισμού ώστε να προβεί στις κατάλληλες ενέργειες για τον περιορισμό τους.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού, λοιπόν, είναι συντονιστικός, συμβουλευτικός και υποστηρικτικός. Στα “προγράμματα κατά του σχολικού εκφοβισμού” τα οποία έχουν θεσπιστεί από το Υπουργείο Παιδείας σε συνεργασία και με άλλους φορείς, ο καθηγητής θα πρέπει να αξιοποιεί τη δυναμική της συνεργαζόμενης μαθητικής ομάδας και να τα υλοποιεί σε κλίμα αποδοχής, ενθάρρυνσης και ευαισθητοποίησης που ενισχύει την επικοινωνία και την αλληλεγγύη. Με αυτόν τον τρόπο, δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές/τριες να αναπτύσσονται γνωστικά, ψυχοσυναισθηματικά και κοινωνικά μέσω της συνεργασίας, της αλληλεπίδρασης και της σχέσης με τους συμμαθητές και τους εκπαιδευτικούς. Στις δράσεις αυτές πολύ σπουδαίο είναι να συμμετέχουν ενεργά και οι γονείς.
Βασικές μεθοδολογικές αρχές για την επιτυχία των προγραμμάτων που αφορούν στο bullying είναι: η προσέγγιση της σχολικής τάξης ως ομάδας, η δημιουργία ενός αντι-εκφοβιστικού κανονισμού που θα εποπτεύεται από τους εκπαιδευτικούς με σκοπό τη διαχείριση κρίσεων, η καθοδήγηση και η διαμεσολάβηση. Βασικό γνώρισμα τέτοιου είδους δραστηριοτήτων είναι το ότι οι μαθητές/τριες και ο εκπαιδευτικός προσεγγίζουν ένα πρόβλημα από κοινού, επιχειρούν να το κατανοήσουν και σχεδιάζουν τους τρόπους παρέμβασης για την πρόληψη και αντιμετώπισή του. Η επεξεργασία τους γίνεται έτσι ώστε τα παιδιά συμμετέχοντας σε ένα παιχνίδι ρόλων, να κάνουν κτήμα τους κάποιες δεξιότητες σαν να πρόκειται για μια θεατρική παράσταση.
Καταληκτικά, η πρόληψη του εκφοβισμού είναι ένα σημαντικό έργο που απαιτεί τη συνεργασία της εκπαιδευτικής κοινότητας, των μαθητών και των γονέων. Απαιτείται, λοιπόν, αφοσίωση και συνεχής προσπάθεια από όλους, ώστε να διασφαλίζεται ένα φιλικό και ασφαλές σχολικό περιβάλλον για τα παιδιά.
