Σχολική ζωή και κοινωνικοποίηση

O άνθρωπος όντας από τη φύση του κοινωνικό ον, έχει ανάγκη να αλληλεπιδρά με τους γύρω του και να εντάσσεται σε κοινωνικές ομάδες. Η κοινωνικοποίηση είναι μία συνεχόμενη διαδικασία του ανθρώπου ούτως ώστε να ενταχθεί στην κοινωνία, συμβάλλοντας έτσι στη συνέχειά της. Ουσιαστικά περιγράφει μία διαδικασία όπου το άτομο εξελίσσεται με σκοπό να ενταχθεί τόσο στο φυσικό όσο και στο κοινωνικό του περιβάλλον. Εσωτερικεύει συμπεριφορές, κανόνες και αξίες που υπάρχουν γύρω του και μέσω αυτής της διαδικασίας το άτομο αποκτά την προσωπική και κοινωνική του ταυτότητα.

Πρωταρχικός παράγοντας της κοινωνικοποίησης θεωρείται η οικογένεια, καθώς τα χαρακτηριστικά, η δομή αλλά και ο τρόπος διαπαιδαγώγησης που υιοθετεί η κάθε μία, καθορίζει τον τρόπο ανάπτυξης των κοινωνικών δεξιοτήτων του παιδιού. Μετά την οικογένεια, το σχολικό περιβάλλον αποτελεί έναν καθοριστικό παράγοντα κοινωνικοποίησης, όπου το παιδί μαθαίνει να συνεργάζεται, να αλληλεπιδρά , να πειθαρχεί και να θέτει στόχους. Το σχολικό πλαίσιο, ως ένα κοινωνικό σύστημα, βοηθά στην αποδέσμευση του παιδιού από τη συναισθηματική σχέση που έχει αποκτήσει με την οικογένειά του και δημιουργεί νέες ταυτίσεις. Προετοιμάζεται λοιπόν για την ένταξή του στην κοινωνία, διαμορφώνεται η προσωπικότητά του, έρχεται σε επαφή με συνομηλίκους, μαθαίνει τόσο τα κίνητρα και τις δεξιότητές του, όσο και τα δικαιώματα αλλά και τις υποχρεώσεις του ως πολίτης. Οι μαθητές στις σχολικές αίθουσες, οι οποίες αποτελούν τον πυρήνα διεξαγωγής της σχολικής κοινωνικοποίησης, έχουν την ευκαιρία να λάβουν πολύτιμες γνώσεις, να καλλιεργήσουν το πνεύμα, τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά τους, αλλά και να αναπτύξουν κριτική σκέψη και αντίληψη συλλογικής προσπάθειας και συνεργασίας.

Εάν ωστόσο το σχολικό κλίμα είναι αρνητικό ή τα παιδιά αντιμετωπίζουν προβλήματα στην οικογένειά τους, τότε ενδέχεται να παρουσιάζονται μη αποδεκτές συμπεριφορές από εκείνα, οι οποίες αποδεικνύουν μια πιθανώς ανεπαρκή κοινωνικοποίησή τους. Τέτοιες μορφές συμπεριφορών αποτελούν η επιθετικότητα, η διαταρακτική συμπεριφορά, η μη τήρηση των κανόνων, η απομόνωση από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, ο εκφοβισμός κ.α.

Παράγοντες κοινωνικοποίησης των μαθητών

Τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η καθημερινότητα της σχολικής ζωής και οι παράγοντες που την επηρεάζουν. Όταν τα παιδιά εισέρχονται στο σχολείο για πρώτη φορά, επιβάλλεται να αναπτύξουν το αίσθημα της ευθύνης, λαμβάνοντας ταυτόχρονα αποφάσεις για θέματα που τα αφορούν, ενώ βρίσκονται  μακριά από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Η κοινωνικοποίηση συντελείται σε ένα πλαίσιο ποικίλων σχέσεων και καταστάσεων. Επομένως, υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την κοινωνικοποίηση στο σχολείο, όπως είναι:

• Οι σχέσεις που αναπτύσσουν μεταξύ τους οι μαθητές.
• Οι σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα σε μαθητές και εκπαιδευτικούς.
• Οι σχέσεις με τους συνομηλίκους – «πρώτες φιλίες».
• Το σχολικό σύστημα, η οργάνωση του σχολείου και το σχολικό κλίμα.
• Οι κανόνες που διέπουν το σχολικό περιβάλλον αλλά και οι διάφορες αποκλίνουσες συμπεριφορές.
• Τα περιεχόμενα των μαθημάτων και των σχολικών εγχειριδίων.
• Η επίδοση των μαθητών, το άγχος που παρουσιάζουν ή η άρνηση μάθησης.
• Η κοινωνικοποίηση και ο ρόλος του εκπαιδευτικού.

Ο Ρόλος του Εκπαιδευτικού

Ο εκπαιδευτικός από τη συμπεριφορά του και τις μεθόδους διδασκαλίας που χρησιμοποιεί, αποτελεί ένα σωστό πρότυπο προβάλλοντας έτσι τις αξίες της ισότητας, της δικαιοσύνης, της δημοκρατίας κ.α. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών στην ενίσχυση της κοινωνικής ανάπτυξης των μαθητών είναι βαρύνουσας σημασίας, καθώς αποτελούν πρότυπα και κατ’ επέκταση μοντέλα μίμησης για τα παιδιά. Υπάρχουν λοιπόν διάφοροι τρόποι με τους οποίους μπορούν οι εκπαιδευτικοί να τα βοηθήσουν:

• Να συζητούν με τα παιδιά για τις διάφορες κοινωνικές καταστάσεις, καθώς και να περιγράφουν τις πιθανές απόψεις των ατόμων που αλληλεπιδρούν, ούτως ώστε να καλλιεργείται η δεξιότητα της ενσυναίσθησης.
• Να πραγματοποιούν παιχνίδια ρόλων, βασισμένα σε σενάρια πιθανών κοινωνικών καταστάσεων στον σχολικό χώρο, αναπαριστώντας τα ταυτόχρονα με αναμενόμενους τρόπους προσέγγισης.
• Να ενισχύουν τα παιδιά στην αναγνώριση των συναισθημάτων τους. Ταυτόχρονα να τονίζουν την αξία της λεκτικής τους έκφρασης και όχι τη χρήση βίας ή εκρήξεων θυμού. Η εκμάθηση των βασικών κοινωνικών δεξιοτήτων αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη της κοινωνικότητας συνολικά.
• Να διαμορφώνουν μέσα από τη συμπεριφορά τους ιδανικές συνθήκες διαλόγου με ελεύθερη έκφραση απόψεών που βασίσονται στη λογική επιχειρηματολογία αλλά και στην αποδοχή της διαφορετικότητας σε πολλαπλά επίπεδα. Βέβαια, σημαντικό ρόλο στα παραπάνω, διαδραματίζει η στάση των ίδιων των γονέων και των εκπαιδευτικών που αποτελεί παράδειγμα για τα παιδιά.
• Να εμπλέκουν τα παιδιά σε δραστηριότητες που τα ενδιαφέρουν (όπως ποδόσφαιρο, μπάσκετ, κολύμβηση κ.α.), με σκοπό την επικοινωνία με συνομηλίκους τους εκτός του σχολικού πλαισίου, τονώνοντας παράλληλα την αυτοεκτίμησή τους.
• Να παρέχουν στα παιδιά χώρο και χρόνο, ώστε να αναπτύξουν την προσωπικότητα και τις ικανότητές τους. Ενθαρρύνοντάς τα επιπροσθέτως να είναι ειλικρινή για να γίνουν αποδεκτά και να βρίσκουν λειτουργικούς τρόπους προσέγγισης που υιοθετεί το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο.