Παιδικές Εμπειρίες. Πώς Επηρεάζουν την Ενηλικίωσή μας;
Η παιδική ηλικία είναι μία θεμελιώδης φάση στη ζωή του ανθρώπου, καθώς λειτουργεί ως γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη της μελλοντικής μας ταυτότητας. Κάθε παιδικό βίωμα είναι ένα πολύτιμο κομμάτι του παζλ, που ενώνεται για να διαμορφώσει αυτό που είμαστε. Οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας διαμορφώνουν την προσωπικότητα, τη συμπεριφορά και τη συνολική ευημερία ενός ατόμου. Η κατανόηση λοιπόν της βαθιάς επίδρασης αυτών των χρόνων διαμόρφωσης, είναι απαραίτητη για την αποκάλυψη της πολυπλοκότητας της συμπεριφοράς των ενηλίκων.
Αρχικά, είναι σημαντικό να καθορίσουμε τι περιλαμβάνει ο όρος «παιδικές εμπειρίες». Οι παιδικές εμπειρίες είναι οι δοκιμασίες ή οι συνθήκες ανατροφής που περνά κάποιος ως παιδί. Αυτές οι εμπειρίες μπορεί να κυμαίνονται από θετικές έως αρνητικές και μπορεί να είναι συναισθηματικές, ψυχολογικές, σωματικές, κοινωνικές ή ακόμα και σεξουαλικές. Περιλαμβάνουν τα πάντα, από τις σχέσεις μας με τους γονείς και τα αδέρφια μας μέχρι τις αλληλεπιδράσεις μας με τους συνομηλίκους, τους δασκάλους μας και το περιβάλλον μας γενικότερα. Αυτές οι πρωταρχικές αλληλεπιδράσεις είναι ζωτικής σημασίας καθώς βοηθούν το άτομο σταδιακά να κατανοήσει τον εαυτό του και τους γύρω του και να διαμορφώσει τις αξίες που θα το καθοδηγούν στη ζωή.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από την πιο σημαντική αλληλεπίδραση που βιώνει το άτομο, τη συνύπαρξη και αλληλεπίδρασή του με τα μἐλη της οικογένειάς του. Φανταστείτε ένα παιδί που μεγαλώνει σε μία οικογένεια που το αγαπούν, νοιάζονται για αυτό, που το ρωτούν πώς νιώθει όταν το βλέπουν στεναχωρημένο ή του δίνουν χώρο να εκφράσει την γκρίνια του χωρίς φωνές, τιμωρίες ή κριτική. Πώς πιστεύετε ότι αυτό το παιδί θα εξελιχθεί; Πολύ σωστά καταλάβατε! Αυτό το άτομο θα μεγαλώσει με αυτοπεποίθηση, θα ξέρει ότι το αγαπούν και το νοιάζονται πραγματικά. Θα σχηματίσει μια υγιή σχέση με τον εαυτό του και θα έχει επίγνωση της πραγματικής του αξίας, αλλά και των άλλων. Θα αναγνωρίζει και θα εκφράζει ελεύθερα ό,τι νιώθει και σκέφτεται, χωρίς να φοβάται και θα δημιουργεί υγιείς σχέσεις.
Από την άλλη όμως πλευρά, σκεφτείτε ένα παιδί που του μιλούν άσχημα και το κριτικάρουν συνέχεια ή που το παραμελούν και δεν το φροντίζουν, που δεν ενδιαφέρονται για το πώς νιώθει και δεν του δείχνουν αγάπη ή το κακοποιούν. Το άτομο αυτό όπως καταλαβαίνετε θα καταλήξει να αμφιβάλλει για τον εαυτό του, θα δυσκολεύεται να δημιουργήσει σχέσεις. Δεν θα μάθει να εκφράζει τα συναισθήματά του, ούτε να τα διαχειρίζεται με υγιείς τρόπους συμπεριφοράς, μπορεί να αποφεύγει οποιαδήποτε απόλαυση στη ζωή του, βιώνοντάς την ως κακή ή ντροπιαστική και μακροπρόθεσμα μπορεί να παρουσιάσει προβλήματα ψυχικής υγείας όπως κατάθλιψη ή άγχος, ακόμη και αντικοινωνική ή παραβατική συμπεριφορά.
Είναι σαφές λοιπόν ότι οι γονείς και γενικότερα η οικογένεια έχουν τεράστια επιρροή στη διαμόρφωση των παιδικών μας εμπειριών που κατ’ επέκταση διαμορφώνουν το ποιοι γινόμαστε τελικά ως ενήλικες. Η δυναμική, οι σχέσεις και η επικοινωνία εντός της οικογένειας επηρεάζουν βαθιά τη συναισθηματική ευεξία, τις διαπροσωπικές δεξιότητες και την ικανότητα δημιουργίας υγιών ή μη συνδέσεων αργότερα στη ζωή.
Οι αλληλεπιδράσεις μας με συνομηλίκους κατά την παιδική ηλικία μπορούν επίσης να διαμορφώσουν την ενήλικη ταυτότητά μας. Εάν ένα παιδί δεν είχε ποτέ χρόνο να αλληλεπιδράσει με άλλα παιδιά ή ήταν εγκλωβισμένο κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας είναι πολύ πιθανό να αναδείξει αντικοινωνικές συμπεριφορές, σε αντίθεση με τα άτομα που από μικρή ηλικία συναναστρέφονται με συνομηλίκους τους. Οι θετικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις συμβάλλουν στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, ενσυναίσθησης και ικανότητας υγιούς σύνδεσης. Ωστόσο, οι πρώιμες εμπειρίες κοινωνικής απόρριψης, απομόνωσης ή απώλειας φίλων μπορεί να επηρεάσουν τις μετέπειτα κοινωνικές συμπεριφορές του ατόμου κατά την ενηλικίωση, καθιστώντας το ανήμπορο να εμπιστεύεται, να συνδέεται και να δημιουργεί υγιείς δεσμούς.
Το εκπαιδευτικό περιβάλλον λειτουργεί ως ένα άλλο ζωτικό συστατικό στην καλλιέργεια της ταυτότητάς μας ως ενήλικες. Ξεκινώντας με το ποιους εκπαιδευτικούς (υποστηρικτικούς ή όχι) συναντήσαμε στη μαθητική μας πορεία, μέχρι ποιους συμμαθητές είχαμε και πώς αλληλεπιδράσαμε. Όλα παίζουν τον ρόλο τους κατά τη διαμόρφωση της ενηλικίωσης.
Ακόμη και οι παιδικές εμπειρίες εκμάθησης νέων δεξιοτήτων παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτού που είμαστε σήμερα. Από την εκμάθηση μιας νέας γλώσσας έως τη συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες ή την εξερεύνηση διαφορετικών πολιτισμών.
Το κοινωνικό μας υπόβαθρο παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητάς μας. Τα έθιμα, οι παραδόσεις και οι πεποιθήσεις του πολιτισμού μας μπορούν να επηρεάσουν τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τις συμπεριφορές μας και μπορούν να μας βοηθήσουν να σχηματίσουμε μια αίσθηση ότι ανήκουμε και συνδεόμαστε με την κοινότητά μας.
Τέλος και εξίσου σημαντικό στη διαμόρφωση της ενήλικης ζωής κάποιου είναι οι τραυματικές εμπειρίες που μπορεί να έχει εκτεθεί όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, κάποιο συνταρακτικό γεγονός όπως ατύχημα, φυσικές καταστροφές ή πόλεμο. Όλα αυτά και το κάθε ένα ξεχωριστά μπορούν να έχουν μόνιμο αντίκτυπο στην ταυτότητα και την αίσθηση του εαυτού μας.
Όπως καταλαβαίνουμε λοιπόν οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας παίζουν κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητάς μας. Οι σχέσεις, το περιβάλλον και οι συμπεριφορές στις οποίες εκτίθεται ένα παιδί κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων ανάπτυξης θέτουν τα θεμέλια των πεποιθήσεων, των αξιών και των προτύπων συμπεριφοράς που θα αναπτύξει ως ενήλικας. Αυτές οι πρώιμες εμπειρίες διαμορφώνουν την εικόνα που έχει το άτομο για τον εαυτό του και τον κόσμο, τις σχέσεις του και την ικανότητα λήψης αποφάσεων στην ενήλικη ζωή του.
Βέβαια, εκτός από τις παιδικές μας εμπειρίες, υπάρχει και η προσωπική αναζήτηση που βοηθά στη διαμόρφωση της ταυτότητάς μας. Σίγουρα δεν μπορούμε να αλλάξουμε το παρελθόν, μπορούμε όμως να επιλέξουμε πώς θα ερμηνεύσουμε και πώς θα ανταποκριθούμε σε αυτές τις εμπειρίες και να τις χρησιμοποιήσουμε ως βάση για προσωπική ανάπτυξη και αυτοανακάλυψη. Με επίγνωση, υποστήριξη και μερικές φορές επαγγελματική καθοδήγηση, οι ενήλικες μπορούν να βοηθηθούν και να ξεπεράσουν τις προκλήσεις που έχουν τις ρίζες τους στα πρώτα τους χρόνια.
Τι μπορώ λοιπόν να κάνω ως γονιός για να φτιάξω ένα θετικό κλίμα μέσα στο σπίτι, που θα κάνει τα παιδιά να ανθίσουν;
Το πιο βασικό από όλα είναι να φροντίσετε την επικοινωνία σας.
Δώστε σημασία στη φωνή που χρησιμοποιείτε όταν μιλάτε στο παιδί σας. Η δική σας φωνή θα το συντροφεύει πάντα. Είναι σημαντικό λοιπόν να είναι φροντιστική και υποστηρικτική. Αυτά που τους λέτε και αισθάνεστε γι᾽ αυτά είναι η βάση του τι πιστεύουν τα ίδια για τον εαυτό τους. Αποφύγετε την κριτική, τον σαρκασμό και την κρίση. Χαρακτηρισμοί όπως ηλίθιος/α, χαζός/ή, χοντρός/ή, άσχημος/η κλπ και ακόμη περισσότερο οποιουδήποτε είδους τραντάγματα δεν πρέπει να έχουν θέση στο σπίτι σας.
Αφήστε ανοικτές διόδους επικοινωνίας. Τα παιδιά σας πρέπει να ξέρουν ότι μπορούν να σας μιλήσουν για οτιδήποτε. Τίποτα δεν πρέπει να είναι ταμπού. Πρέπει να σας θεωρούν ως ένα ασφαλές μέρος για να έρθουν για πληροφορίες και συμβουλές.
Μιλήστε για τα συναισθήματά σας, τα παιδιά μαθαίνουν ότι όλοι έχουν διάφορα συναισθήματα ανά περίσταση και ότι αυτό δεν είναι κακό. Δεν χρειάζονται λεπτομέρειες για τα προβλήματά σας, μπορείτε απλά να τα ενημερώσετε αν είστε λυπημένοι, θυμωμένοι ή αισθάνεστε κουρασμένοι.
Φράσεις όπως “έλα δεν έγινε τίποτα, είσαι μια χαρά!”, ή “δεν είσαι στεναχωρημένος/η”, ή “τα αγόρια δεν κλαίνε”, ή “φαίνεσαι άσχημη/ος όταν κλαις”, το μόνο που τους διδάσκει είναι να καταπιέζουν τα συναισθήματά τους, να τα κρύβουν και να μην ξέρουν πώς να τα διαχειριστούν.
Επαινέστε τα παιδιά σας και ενθαρρύνετέ τα να προσπαθούν. Η προσπάθεια μετράει περισσότερο από το αποτέλεσμα. Τα παιδιά συνδέονται μαζί σας όταν ενθαρρύνονται με κομπλιμέντα, εποικοδομητικό έπαινο και σχόλια. Κλείνουν τις διόδους επικοινωνίας όταν επικρίνετε τις ικανότητές τους και δεν τους επαινείτε για την προσπάθειά τους. Δώστε τους συγχαρητήρια για τα επιτεύγματά τους, μεγάλα και μικρά.
Δείξτε αγάπη και εκτίμηση. Όλοι πρέπει να αγαπούν και να αγαπιούνται. Δείξτε αγάπη για όλους μέσα στην οικογένεια, με κάθε τρόπο, καθημερινά. Να λέτε συχνά «σ’ αγαπώ».
Αγγιχτείτε, Αγκαλιαστείτε, Φιληθείτε. Τα παιδιά καταλαβαίνουν ότι νοιάζεστε γι’ αυτά και μακροπρόθεσμα, η προσοχή και η αγάπη που τους δείχνετε θα τα βοηθήσει να αισθάνονται άνετα και να εκφράζουν τις στιγμές που πληγώνονται ή έχουν κάποιο πρόβλημα ή όταν απλώς θέλουν μονάχα να ανοιχτούν και να σας μιλήσουν. Δείξτε την αγάπη σας και θα τα διδάξετε να συμπεριφέρονται αντίστοιχα και στις δικές τους σχέσεις.
Βάλτε όρια και κανόνες με ενσυναίσθηση. Η οριοθέτηση στα παιδιά είναι σημαντική. Προσοχή! Υπάρχει διαφορά μεταξύ του να θέτεις όρια και να ελέγχεις. Στόχος σας είναι τα παιδιά να εκπαιδευτούν στο να ακολουθούν τα όρια και όχι να κάνουν ότι εσείς επιθυμείτε για να τα έχετε υπό τον έλεγχό σας. Η οριοθέτηση δημιουργεί στα παιδιά ένα αίσθημα ασφάλειας, τους δίνει μια σαφή κατανόηση του τι να περιμένουν σε διάφορες καταστάσεις. Θέτοντας σαφή όρια, βοηθάτε τα παιδιά να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους. Αυτή η πρώιμη καθοδήγηση είναι αποφασιστικής σημασίας για την οικοδόμηση του χαρακτήρα, καθώς καλλιεργεί όχι μόνο την εμπιστοσύνη και τη σύνδεση, αλλά και ένα ισχυρό αίσθημα ευθύνης και ενσυναίσθησης.
Περάστε χρόνο μαζί. Ο καλύτερος και πιο αποτελεσματικός τρόπος για να γεμίσετε τα παιδιά σας με εμπειρίες που θα τυπωθούν στην ενηλικίωσή τους είναι να περάσετε μαζί τους ποιοτικό χρόνο, χωρίς ηλεκτρονικές συσκευές και περισπασμούς. Να τους δείξετε ότι έχουν σημασία για εσάς. Δεν έχει σημασία το που θα είστε, αλλά το πόσο κοντά θα είστε. Μπορεί να ξεκινήσετε τρώγοντας όλοι μαζί και συζητώντας πώς περάσατε την ημέρα σας. Πηγαίνετε βόλτες, περπατήστε, κάντε ποδήλατο ή πάρτε ένα παγωτό και αράξτε στο πάρκο ή στην παραλία και συζητήστε. Όλοι μαζί ή ο κάθε γονέας ξεχωριστά. Δώστε στο παιδί την ευκαιρία να ανοιχτεί και να σας μιλήσει όταν το χρειαστεί. Δεν είναι ποτέ πολύ νωρίς για να αρχίσετε να μιλάτε για τα συναισθήματά σας ακόμη και αν το παιδί είναι νήπιο ή προσχολικής ηλικίας.
Έχετε τη δύναμη να δημιουργήσετε ένα θετικό περιβάλλον, όπου τα παιδιά μπορούν να αναπτύξουν υγιείς συνήθειες και να δημιουργήσουν ουσιαστικές συνδέσεις. Η επιρροή σας θα διαρκέσει μια ζωή και θα διαμορφώσει ποιος θα γίνει το παιδί σας ως ενήλικας. Πάρτε λοιπόν αυτή την ευθύνη στα σοβαρά και χρησιμοποιήστε την για να διαμορφώσετε την επόμενη γενιά με τρόπο που θα έχει θετικό αντίκτυπο στον κόσμο.
