Αλλεργική ρινίτιδα

Ιάκωβος Κ. Φυτανίδης ΜD, MSc
ειδ/νος Χειρουργός ΩΡΛ

Η αλλεργική ρινίτιδα αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας καθώς απασχολεί το 15% του δυτικού πληθυσμού και περισσότερους από 500 εκατομμύρια ασθενείς παγκοσμίως. Παρά το γεγονός ότι δεν είναι άμεσα απειλητική για την υγεία των ασθενών, υποβαθμίζει σημαντικά την ποιότητα ζωής τους και επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τις καθημερινές τους δραστηριότητες. Αξιόλογες είναι επίσης και οι οικονομικές επιπτώσεις, οι οποίες οφείλονται τόσο στο κόστος της θεραπείας, όσο και στη μειωμένη παραγωγικότητα και απουσία από την εργασία ή το σχολείο.

Η αλλεργική ρινίτιδα οφείλεται σε αντίδραση υπερευαισθησίας του ρινικού βλεννογόνου κατόπιν έκθεσης σε κάποιο αλλεργιογόνο. Κλινικά εμφανίζεται με ρινόρροια, ρινική απόφραξη, ρινικό κνησμό και πταρμό. Συχνά παρατηρούνται και οφθαλμικά συμπτώματα, όπως επιφορά (δακρύρροια) και οφθαλμικός κνησμός. Τα συμπτώματα μπορεί να πρωτοεμφανιστούν σε οποιαδήποτε ηλικία αλλά ως επί το πλείστον παρατηρούνται στην εφηβεία ή τη νεαρή ενήλικη ηλικία.

Παραδοσιακά η αλλεργική ρινίτιδα διακρίνεται σε εποχιακή και ολοετή. Η εποχιακή συνήθως σχετίζεται με τη γύρη, ενώ αυτή που διαρκεί καθ΄όλο το έτος, με οικιακά αλλεργιογόνα, όπως το ακάρι της σκόνης, μύκητες, έντομα και πιτυρίδα από το τριχωτό οικιακών ζώων. Στον ελλαδικό χώρο η πλειονότητα των ασθενών παρουσιάζουν αλλεργία στη γύρη των γρασιδιών, της ελιάς, του πεύκου, στο περδικάκι και τα ακάρεα της οικιακής σκόνης.

Η ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού αλλεργικής ρινίτιδας, αλλεργίας ή ατοπίας αποτελεί τον κυριότερο αναγνωρισμένο παράγοντα κινδύνου  για την εμφάνιση αλλεργικής ρινίτιδας. Η αλλεργική ρινίτιδα παρουσιάζει μια σταθερή αύξηση της συχνότητας, γεγονός που αποδίδεται σε περιβαλλοντικούς παράγοντες. Μεγαλύτερη συνότητα αλλεργικής ρινίτιδας παρατηρείται στις αναπτυγμένες χώρες και στις αστικές περιοχές.

Η διάγνωση της αλλεργικής ρινίτιδας στηρίζεται στο ιστορικό και την κλινική εικόνα. Οι διάφορες δοκιμασίες και εξετάσεις μπορούν να υποβοηθήσουν και να επιβεβαιώσουν τη διάγνωση. Οι δερματικές δοκιμασίες χρησιμοποιούνται ευρέως για την τεκμηρίωση της αντίδρασης υπερευαισθησίας σε κάποιο συγκεκριμένο αλλεργιογόνο. Υπάρχουν διάφορες δερματικές δοκιμασίες, οι πλέον διαδεδομένες είναι οι δοκιμασίες νυγμών (prick test) καθώς χαρακτηρίζονται από υψηλή επαναληψιμότητα, ασφάλεια και διαγνωστική ικανότητα. Από τις εργαστηριακές δοκιμασίες οι πιο συχνές είναι η μέτρηση του ολικού τίτλου IgE, και οι τίτλοι κλασμάτων IgE για συγκεκριμένα αλλεργιογόνα.

Η τελική διάγνωση βασίζεται στο συνδυασμό του τυπικού ιστορικού, των χαρακτηριστικών συμπτωμάτων και τις διαγνωστικές δοκιμασίες.

Η αντιμετώπιση της αλλεγικής ρινίτιδας περιλαμβάνει:

• Εκπαίδευση των ασθενών
• Αποφυγή αλλεργιογόνων – περιορισμός έκθεσης
• Φαρμακευτική αγωγή
• Ανοσοθεραπεία

Η πρόληψη, η αποφυγή των εκλυτικών παραγόντων και η σωστή τήρηση των θεραπευτικών οδηγιών απαιτούν την ενημέρωση και συνεργασία των ασθενών. Η αποφυγή έκθεσης στα υπεύθυνα αλλεργιογόνα μειώνει το βαθμό αντίδρασης, προκαλώντας ύφεση της βαρύτητας των συμπτωμάτων και βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής του ασθενούς. Όσον αφορά στα οικιακά αλλεργιογόνα υπάρχει πλήθος συστάσεων για την αποφυγή και τον περιορισμό της έκθεσης όπως και για τις αλλεργίες που προκαλούνται από το τρίχωμα των ζώων (πίνακας ).

Η χρήση φαρμάκων με τοπική δράση αποτελεί τη θεραπεία εκλογής για την αντιμετώπιση της αλλεργικής ρινίτιδας. Τα τοπικά κορτικοστεροειδή (ρινικά sprays) έχουν αποδειχθεί ότι αποτελούν την αποτελεσματικότερη μορφή φαρμακευτικής αγωγής για την αλλεργική ρινίτιδα και μπορεί να χορηγηθούν μακροχρόνια με ασφάλεια. Τα αντισταμινικά έχουν  ιδιαίτερη αξία επιδρώντας στον πταρμό, το ρινικό κνησμό και τη ρινόρροια. Άλλα φάρμακα που μπορούν να χορηγηθούν είναι οι σταθεροποιητές μαστοκυττάρων, οι τροποποιητές λευκοτριενίων, τα τοπικά αντιχολινεργικά καθώς και τα ρινικά αποσυμφορητικά, τα οποία όμως δεν πρέπει να χορηγούνται πέραν της μίας εβδομάδας, διότι προκαλούν αντοχή στη δράση τους απαιτώντας συχνότερες δόσεις, και τελικά φαρμακευτική ρινίτιδα.

Η ανοσοθεραπεία συνίσταται στην απευαισθητοποίηση έναντι συγκεκριμένου αλλεργιογόνου με την επί μακρόν χορήγηση σταδιακώς αυξανόμενων ποσοτήτων του. Είναι μακροχρόνια τεχνική με δυνητικές επιπλοκές και συνιστάται σε ασθενείς με αλλεργία σε συγκεκριμένα αλλεργιογόνα που δεν ανταποκρίνονται στη φαρμακευτική αγωγή. Παραδοσιακά η χορήγηση του αντιγόνου πραγματοποιείτο με υποδόριες ενέσεις, πλέον όμως συγκεκριμένοι τύποι αλλεργιογόνων μπορούν να χορηγηθούν και υπογλωσσίως.

Τέλος θα ήθελα να επισημάνω ότι πολλοί ασθενείς παρά τη σωστή αντιμετώπιση δεν παρουσιάζουν ύφεση των συμπτωμάτων, ποσοστό που αγγίζει έως και το ένα τρίτο των πασχόντων από αλλεργική ρινίτιδα.

1. Pinto J, Naclerio R, Allergic rhinitis in Otorhinolaryngology – Head and Neck Surgery, 16^th edition, Ballenger J, Snow J, BC Decker ed., 2003
2. Non Allergic and Allergic Rhinitis in Current Diagnosis and Treatment – Otolaryngology Head and Neck Surgery, 2^nd edition, Lalwani A, Mc Graw Hill ed., 2007
3. Παπανικολάου Β, Χρυσοβέργης Α, Αλλεργική και μη Αλλεργική Ρινίτιδα στην Ωτορινολαρυγγολογία – Χειρουργική Κεφαλής και Τραχήλου, Σισμάνης Α, εκδ. Παρισιάνου, 2010