Τι είναι η ΔΕΠ/Υ;

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ/Υ) – διεθνώς Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) – είναι μια από τις συχνότερες νευροβιολογικές διαταραχές της παιδικής ηλικίας, η οποία συνεχίζεται, κατά ένα σημαντικό ποσοστό και στην ενήλικη ζωή. Επιμένει τόσο στον χρόνο όσο και στις διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες και μπορεί να προκαλέσει πολύ σημαντικές δυσκολίες στο ίδιο το παιδί αλλά και στο περιβάλλον μέσα στο οποίο αυτό ζει και μεγαλώνει.

Παρόλο που πρόκειται για μια τόσο συχνή κατάσταση, η ΔΕΠΥ συνεχίζει να είναι ελάχιστα κατανοητή στην κοινωνία και να μην είναι αποδεκτή από όλους. Βέβαια, τα τελευταία χρόνια έχουν ενταθεί οι προσπάθειες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης αναφορικά με τη διαταραχή από διάφορες επιστημονικές ομάδες και φορείς.

Αιτίες και παράγοντες κινδύνου

Τα ακριβή αίτια της ΔΕΠΥ μπορεί να είναι άγνωστα, όμως σύμφωνα με διάφορες έρευνες έχουν εντοπιστεί ορισμένοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο ενός παιδιού να εμφανίσει την πάθηση αυτή. Στους παράγοντες αυτούς συγκαταλέγονται:

• Τα γονίδια μιας οικογένειας.
• Η κατανάλωση αλκοόλ, το κάπνισμα ή η χρήση ναρκωτικών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
• Η έκθεση σε περιβαλλοντικές τοξίνες, όπως τα υψηλά επίπεδα μόλυβδου, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
• Ο πρόωρος τοκετός (πριν από την 37η εβδομάδα της εγκυμοσύνης) και το χαμηλό βάρος του νεογέννητου.
• Η έκθεση σε περιβαλλοντικές τοξίνες σε νεαρή ηλικία.
• Οι εγκεφαλικές βλάβες.

Διάγνωση

Για να γίνει η διάγνωση της ΔΕΠ/Υ, τα συμπτώματα πρέπει να συνεχίζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα και να επηρεάζουν την καθημερινότητα του ατόμου. Στην αξιολόγηση της ΔΕΠ/Υ είναι απαραίτητη η συμμετοχή της διεπιστημονικής ομάδας (παιδοψυχίατρος ή αναπτυξιολόγος, λογοθεραπευτής, εργοθεραπευτής, ψυχολόγος κ.α.). Η αξιολόγηση της ΔΕΠ/Υ συνήθως περιλαμβάνει διαγνωστικές συνεντεύξεις με το παιδί, τους γονείς και τους δασκάλους του για τη συγκρότηση του εξελικτικού ιστορικού του (ιατρικού, οικογενειακού, σχολικού). Χρειάζεται να  συμπληρωθούν από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς διάφορες κλίμακες αξιολόγησης της συμπεριφοράς και ερωτηματολόγια. Εξίσου σημαντική θεωρείται η άμεση παρατήρηση της συμπεριφοράς του παιδιού στο σχολείο και στα διάφορα περιβάλλοντα που εκτίθεται αλλά και η κλινική αξιολόγηση.

Συμπτωματολογία-χαρακτηριστικά

Η ΔΕΠ/Υ εμφανίζεται νωρίς στην αναπτυξιακή πορεία του ατόμου με αποτέλεσμα οι γονείς να ανησυχούν και να επισκέπτονται τους ειδικούς συνήθως, μεταξύ 3 και 7 χρόνων. Η αναγνώριση του προβλήματος συμπίπτει, στις περισσότερες περιπτώσεις, με την ένταξη στο σχολείο, εξαιτίας των αυξημένων απαιτήσεων για συγκέντρωση της προσοχής, οργάνωση και συμμόρφωση στους κανόνες.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των παιδιών με ΔΕΠ/Υ είναι η εκδήλωση συμπτωμάτων όπως απροσεξία, παρορμητικότητα και/ή υπερκινητικότητα, σε βαθμό δυσανάλογο με την ηλικία τους, με αποτέλεσμα να εμφανίζουν περιορισμένες ικανότητες για συγκέντρωση της προσοχής τους, αναστολή των παρορμήσεών τους και ρύθμιση της συμπεριφοράς τους σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες.

Τα παιδιά με ΔΕΠ/Υ μπορεί να:

• Βρίσκονται διαρκώς σε κίνηση
• Τρέχουν, πηδούν και σκαρφαλώνουν με τρόπο υπερβολικό
• Δυσκολεύονται να παραμείνουν ήσυχα στη θέση τους
• Ενεργούν προτού σκεφτούν
• Μεταπηδούν από τη μια δραστηριότητα στην άλλη
• Δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν
• Έχουν Υπερκινητικότητα με αποτέλεσμα να είναι πολύ ανήσυχα και να δυσκολεύονται να μείνουν για πολλή ώρα στο ίδιο σημείο. Όταν μάλιστα πρέπει να περιοριστούν νιώθουν άβολα, στριφογυρίζουν στην καρέκλα τους, κινούν νευρικά χέρια και πόδια
• Είναι ακατάστατα, αδέξια, κάνουν ζημιές, προκαλούν αναστάτωση
• Προσπαθούν να προσελκύσουν την προσοχή των άλλων με προκλητικό τρόπο
• Φαίνεται να αδιαφορούν για τις συνέπειες των πράξεων τους
• Επαναλαμβάνουν συχνά τα ίδια λάθη
• Αισθάνονται ανυπομονησία με αποτέλεσμα να μην περιμένουν να ακούσουν μέχρι τέλος τις οδηγίες όπου και αρχίζουν να εκτελούν ή να βιάζονται να απαντήσουν πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση

Πέρα από την ελλειμματική προσοχή, την παρορμητικότητα και την υπερκινητικότητα τα παιδιά με ΔΕΠ/Υ μπορεί να παρουσιάζουν συνοδά ελλείμματα όπως:

• δυσκολία στη νοητική ανάπτυξη
• δυσκολία στην κινητική ανάπτυξη
• δυσκολία στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας
• προσαρμοστικές δυσκολίες
• μαθησιακές δυσκολίες και σχολικά προβλήματα
• δυσκολία με την αίσθηση του χρόνου
• συναισθηματικές δυσκολίες
• δυσκολία στη σχέση με τους συνομηλίκους και προβλήματα συμπεριφοράς
• δυσκολία στον ύπνο

Παρέμβαση ΔΕΠΥ

Η αντιμετώπιση και όπου κρίνεται απαραίτητη η φαρμακευτική αγωγή για τη ΔΕΠ/Υ μπορούν να ανακουφίσουν τα συμπτώματα και να διευκολύνουν τη ζωή κάποιου με αυτή την πάθηση. Τόσο τα παιδιά όσο και οι οικογένειές τους χρειάζονται συχνή υποστήριξη, συμβουλές και καθοδήγηση. Πολύ σημαντικό είναι να ενθαρρύνουμε λεκτικά το παιδί για ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της αυτοεικόνας του.

Η παρέμβαση της εργοθεραπείας κρίνεται απαραίτητη, καθώς τα άτομα με ΔΕΠ/Υ έχουν ανάγκη κυρίως από ανασταλτικές και αν χρειαστεί ελαφρώς διεγερτικές αισθητηριακές εμπειρίες. Οι εμπειρίες αυτές είναι σημαντικές για την επίτευξη ενός κατάλληλου επιπέδου εγρήγορσης και δράσης έτσι ώστε να βελτιωθούν οι δεξιότητες τους σε όλα τα επίπεδα που υπολείπονται στα διάφορα πλαίσια. Συνήθως, το μεγαλύτερο μέρος της παρέμβασης που αφορά τη ρύθμιση και τις κινητικές δραστηριότητες, διεξάγονται σε πολυαισθητηριακό περιβάλλον (αίθουσα S.I). Ωστόσο άλλες δεξιότητες που αφορούν για παράδειγμα κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς, αυτοεξυπηρέτηση, επικοινωνία κ.α. μπορούν να δουλευτούν και σε πιο δομημένο χώρο (τάξη- αίθουσα). Με αυτό τον τρόπο παρέμβασης βελτιώνεται η προσαρμοστική ικανότητα των παιδιών, το διαταραγμένο επίπεδο εγρήγορσης και μειώνεται το αυξημένο επίπεδο δράσης. Επίσης ενισχύονται οι τομείς της αδρής και της λεπτής κίνησης, η αυτοεξυπηρέτηση και η γενικότερη  κινητική του οργάνωση.

Πέρα από την εργοθεραπεία, τα παιδιά με ΔΕΠ/Υ ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυσκολίες που παρουσιάζουν, πρέπει να εντάσσονται και σε άλλων ειδών παρεμβάσεις. Για παράδειγμα λογοθεραπεία (για οργάνωση λόγου, μείωση γρήγορης ροής ομιλίας, φλυαρία, αρθρωτικές και φωνολογικές δυσκολίες κ.α.), ειδική διαπαιδαγώγηση (για μαθησιακές δυσκολίες, οργάνωση μαθήματος κ.α.), ψυχοπαιδαγωγικό πρόγραμμα (για αύξηση αυτοεκτίμησης και ενσυνειδητότητας, διαχείριση συμπεριφοράς κ.α.) και ομαδικό πρόγραμμα/ομάδες συνομηλίκων  (για δεξιότητες κοινωνικοποίησης, ανοχή στη ματαίωση κ.α.).

Ακόμα, τα άτομα που πάσχουν από ΔΕΠ/Υ καλό είναι να ακολουθούν όσο γίνεται μία φυσιολογική, υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή. Έχει διαπιστωθεί ότι σε ορισμένους ανθρώπους τα συμπτώματά τους δείχνουν να επιδεινώνονται μετά την κατανάλωση κάποιων τύπων τροφίμων ή ποτών, ειδικά εκείνων που περιέχουν πρόσθετα συστατικά, υπερβολική χρήση ζάχαρης ή καφεΐνη. Σε αυτή την περίπτωση, προτείνεται να διατηρείται ένα ημερολόγιο φαγητού, ποτού και συμπεριφοράς και να γίνονται σχετικές συζητήσεις με τους θεραπευτές τους και αν κρίνεται απαραίτητο να παραπέμπονται σε κάποιον διατροφολόγο.

Επιπλέον, τα παιδιά με ΔΕΠ/Υ θα πρέπει να απολαμβάνουν συχνά δραστηριότητες όπως είναι οι περίπατοι, το παιχνίδι στον κήπο ή την παιδική χαρά, η συμμετοχή τους σε ομαδικά αθλήματα κ.α. Εκτός από το ότι έτσι προάγεται η σωματική τους υγεία, με την τακτική άσκηση κατά τη διάρκεια της ημέρας τα παιδιά θα είναι επαρκώς κουρασμένα όταν έρθει η ώρα για ύπνο. Πολύ σημαντικό είναι  για να μπορούν τα παιδιά να ηρεμήσουν πριν από τον ύπνο, να ασχολούνται το βράδυ μόνο με ήρεμες δραστηριότητες, οι οποίες δεν τα υπερδιεγείρουν.