Μικροβίωμα. Πόσο μόνος πιστεύεις ότι είσαι στο σώμα σου;

Υπολογίζεται ότι το ανθρώπινο σώμα έχει περίπου 30 τρισεκατομμύρια σωματικά κύτταρα. Ο αριθμός των μικροβίων που απαρτίζουν την ανθρώπινη μικροχλωρίδα ανέρχεται σε πάνω από 40 τρισεκατομμύρια μικροβιακά κύτταρα που ξεπερνούν τα 2 κιλά σωματικού βάρους. Εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι περισσότερα από τα μισά κύτταρα του σώματός μας …δεν είναι καν ανθρώπινα, με το πλήθος των γονιδίων τους, που μας καθορίζουν, να είναι 150 φορές περισσότερα από τα δικά μας.

Σαν μικροβίωμα ορίζεται το σύνολο των γονιδίων της μικροχλωρίδας που εποικίζει το σώμα μας. Από το στόμα, το δέρμα, τις κοιλότητες ως το τελικό μέρος του εντέρου. Σημαντικό μέρος του αποτελεί το εντερικό μικροβίωμα.

Σαν εντερική μικροχλωρίδα ορίζεται το σύνολο της μικροβιακής κοινότητας της γαστρενετρικής οδού που αποτελείται από βακτήρια, ιούς, μύκητες, αρχαία (Archaea) και άλλους ευκαριωτικούς οργανισμούς. Η σύστασή της ποικίλει μεταξύ διαφορετικών ατόμων και διαφοροποιείται εντός του ίδιου οργανισμού με τις συνήθειες, τη διατροφή και την ηλικία.

Σαν εντερικό νευρικό σύστημα ορίζεται ένα ενιαίο αλληλοεπιδρώμενο σύστημα αποτελούμενο από το έντερο, ένα εκτεταμένο σύστημα νευρώνων και μικροκυκλοφορίας που το καλύπτει, το εντερικό μικροβίωμα, καθώς και των παραγόμενων από αυτό ορμονών, νευροτροποποιητών  και νευροδιαβιβαστών που λειτουργεί ανεξάρτητα από συμπαθητικό και παρασυμπαθητικό σύστημα αποτελώντας μια δομικά και λειτουργικά μοναδική οντότητα.

Σήμερα, το εντερικό νευρικό σύστημα, αναγνωρίζεται ως ένας δεύτερος αυτόνομος εγκέφαλος ο οποίος βρίσκεται σε απόλυτη συνάρτηση και εξάρτηση από τη μικροχλωρίδα του. Η αναφορά του κεντρικού και εντερικού νευρικού συστήματος μαζί ως άξονας εντέρου – εγκεφάλου αποτυπώνει ιδιαίτερα εύγλωττα τη μεταξύ τους σχέση αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης. Η διατροφή μας επηρεάζει το μικροβίωμα, το μικροβίωμα με τους παραγόμενους νευροδιαβιβαστές και ορμόνες επικοινωνεί με το κεντρικό νευρικό σύστημα, το οποίο με τη σειρά του καθορίζει τη μεταβολική και ορμονική δραστηριότητα του σώματος. Τελικά όλα έρχονται σε ισορροπία, συνθέτοντας μοναδικά την ιδιαίτερη ύπαρξή μας.

Σχέση συμβίωσης

Η σχέση μας με το μικροβίωμα είναι συμβιωτική, απαραίτητη για την επιβίωση και των δύο μερών. Ο πεπτικός σωλήνας προσφέρει διαβίωση και στέγη στη μικροχλωρίδα, ενώ οι μικροοργανισμοί ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα του ξενιστή (δηλαδή εμάς) μέσα από την έντονη μεταβολική τους δραστηριότητα και την ανακύκλωση τεράστιων ποσοτήτων ενέργειας.

Διαταραχές της καλής συμβιωτικής τους ισορροπίας (δυσβίωση) συσχετίζονται με ασθένειες, όπως η παχυσαρκία, ο διαβήτης, οι αυτοάνοσες διαταραχές και οι ψυχικές ασθένειες.

Πολλές έρευνες δείχνουν συσχέτιση μεταξύ μικροβιώματος και ασθενειών, όμως δεν είναι πάντα σαφές εάν η σύνθεση του μικροβιώματος επηρεάζει άμεσα την ασθένεια ή είναι απλά επακόλουθό της. Η κατανόηση των αιτιολογικών σχέσεων εξακολουθεί να παραμένει μια σημαντική πρόκληση.

Δημιουργία και εξέλιξη του μικροβιώματος

Η μικροχλωρίδα μεταβάλλεται σημαντικά κατά τη διάρκεια της ζωής μας.

Η πρώτη επαφή συμβαίνει κατά την κύηση από τα επικρατέστερα είδη μικροβίων που κατορθώνουν να εισέλθουν στο αμνιακό υγρό από τη μητέρα.

Ο πρώτος εποικισμός όμως του νεογνικού εντέρου συμβαίνει τη στιγμή της γέννησης και καθορίζεται από τη φύση του τοκετού. Στο φυσιολογικό τοκετό το πεπτικό εποικίζεται από τη μικροχλωρίδα του κόλπου, που αποτελείται κυρίως από λακτοβάκιλλους και πρεβοτέλλα. Στην καισαρική τομή επικρατούν άλλα είδη, κυρίως μέσω της δερματικής επαφής, όπως είναι ο σταφυλόκκοκος και το κορινεμπακτέριουμ με τη νεοσχηματιζόμενη μικροχλωρίδα να είναι ιδιαίτερα ευάλωτη σε μολύνσεις και αλλεργίες.

Με τη γαλουχία και την έναρξη των στερεών τροφών η μικροχλωρίδα συνεχώς μεταβάλλεται, εμπλουτίζεται με νέα είδη και φτάνει πλέον στη σταθερή της σύσταση, που μας συνοδεύει και ως ενήλικες, ήδη από την ηλικία των 2,5 ετών.

Κατά την παιδική και ενήλικη ζωή η σύνθεση της μικροχλωρίδας σταθεροποιείται με την επικράτηση σε αυτή συγκεκριμένων ειδών μικροβίων και αποτελεί το 35% του όγκου του παχέος εντέρου μας. Διακυμάνσεις στους μικροβιακούς πληθυσμούς είναι δυνατόν να παρατηρούνται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, με τις αναλογίες όμως των πληθυσμών να παραμένουν σχετικά σταθερές προσδίδοντας σε κάθε άτομο ένα χαρακτηριστικό μικροβιακό αποτύπωμα.

Κατά την τρίτη ηλικία (>65 χρ) η μικροχλωρίδα συνήθως διαταράσσεται και διαφοροποιείται από το ενήλικο στάδιο καθώς μειώνεται η βιοποικιλότητά της.

Αλλαγές στη μικροβιακή χλωρίδα καθορίζονται όχι μόνο από τις διατροφικές προτιμήσεις, συνήθειες και διαταραχές αλλά από νοσογόνους παράγοντες, θεραπευτικές αγωγές και  φλεγμονώδεις διαδικασίες εντός του γαστρεντερικού σωλήνα.  

Πώς θα φροντίσω το μικροβίωμά μου και τι θα κερδίσω?

Το μικροβίωμα έχει αναπτυχθεί μαζί με τον άνθρωπο ακολουθώντας χιλιάδες χρόνια κοινής εξελικτικής πορείας. Σίγουρα υπάρχει πολύ πιο πριν το μελετήσουμε ή διαβάσουμε αυτό το άρθρο.

Πώς μπορούμε όμως να το κατανοήσουμε καλύτερα?

• Με τι τρέφεται το μικροβίωμά μου? Κυρίως με φυτικές ίνες και σάκχαρα. Συνεπώς η διατροφή που είναι πλούσια σε φυτικές ίνες και περιέχει λιγότερα ζωικά λίπη, το ευνοεί.
• Η μεγαλύτερη διαταραχή του μικροβιώματος αφορά στη μείωση της βιοποικιλότητάς του. Αυτό το κάνει ιδιαίτερα ευάλωτο σε επιθέσεις παθογόνων, χάνοντας την ικανότητά του να μας παρέχει αποτελεσματική ανοσολογική προστασία. Συνεπώς, για να διατηρήσει τη βιοποικιλία του χρειάζεται από μένα αντίστοιχη διατροφική ποικιλία στις τροφές μου.
• Το μικροβίωμα εμφανίζει εποχικότητα στη σύσταση και τον αριθμό των μικροβιακών πληθυσμών του, ακολουθώντας την εποχικότητα των διαθέσιμων πόρων. Συνεπώς τρέφομαι εποχιακά και ακολουθώ διατροφή που ανταποκρίνεται στο περιβάλλον μέσα στο οποίο ζω και αναπτύσσομαι.
• Το μικροβίωμα μέσα στην ημέρα έχει βοηθήσει περίπου 4-5 φορές στην πέψη των όσων έφαγα, έχει παράξει χιλιάδες μεταβολίτες και πρέπει να ανακάμψει και να ανασυνταχθεί ώστε το επόμενο πρωί να παραμείνει ίδιο. Όπως και ο εγκέφαλός μας, χρειάζεται κι εκείνο χρόνο ηρεμίας αρκετών ωρών που να συνοδεύεται από τον αντίστοιχο βιοχημικό και ορμονικό χρόνο αδράνειας. Συνεπώς περιορίζω στο ελάχιστο τη νυχτερινή πρόσληψη τροφής και πέψη ώστε να το βοηθήσω να είναι έτοιμο, σταθερό και αλώβητο και την επόμενη μέρα μαζί μου.

Γιατί χρειάζεται να γνωρίζω ποιο ακριβώς είναι το μικροβίωμά μου? Η ανάλυση του μικροβιώματος μέσω σύγχρονων μεθόδων αλληλούχησης νουκλεινικών οξέων, παρέχει πληροφορίες για τη δομή, τη σύσταση και τη δραστηριότητά του. Η σύνθεση του μικροβιώματος κάθε ατόμου είναι μοναδική και η γνώση της μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία εξατομικευμένων θεραπειών, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπως οι φλεγμονές, τα αυτοάνοσα, οι νευρολογικές παθήσεις και οι ανοσοθεραπείες. Συνεπώς η ανάλυση μικροβιώματος θα βοηθήσει τον γιατρό μου, σε περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο, να διαλέξει την κατάλληλη για μένα θεραπεία, που να ανταποκρίνεται άριστα στις ιδιαιτερότητες της δικής μου μικροβιακής ταυτότητας.