Αδέλφια, μία σχέση βαθιάς φιλίας ή ατέρμονης έχθρας;

Σε πολλές οικογένειες, τα παιδιά θεωρούν τα αδέλφια τους ως τους καλύτερούς τους φίλους. Ωστόσο, είναι σύνηθες τα αδέλφια, τη μία μέρα να είναι καλοί φίλοι και την επόμενη να μισιούνται. Συχνά θα τα δούμε να ανταγωνίζονται, να ζηλεύουν και να τρέφουν έντονη δυσαρέσκεια το ένα για το άλλο. Είμαι σίγουρη ότι κάθε οικογένεια με παιδιά θα έχει πάρει μία γεύση από αυτή την αδελφική αντιπαλότητα. Από όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στην ανατροφή των παιδιών, η αδελφική αντιπαλότητα μπορεί να προκαλέσει σίγουρα σε όλους ανεξαιρέτως άγχος και απογοήτευση. Επομένως, η κατανόηση των αιτιών πίσω από αυτές τις αέναες διαμάχες μπορεί να μας βοηθήσει στη διαχείριση και τον μετριασμό τους. Αυτό το άρθρο λοιπόν θα εξετάσει τα αίτια της αδελφικής αντιπαλότητας στην παιδική ηλικία και πώς οι γονείς μπορούν να ενδυναμώσουν τις σχέσεις των παιδιών τους.

Όλοι οι γονείς ονειρεύονται τα παιδιά τους να τα πηγαίνουν καλά. «Μα πείτε μου! Δεν θα ήταν υπέροχο τα παιδιά μας να έπαιζαν όλη μέρα μαζί χωρίς εντάσεις και τσακωμούς;» είχε αναφέρει απεγνωσμένα μία μητέρα σε μία ομάδα γονέων που συντόνιζα. Όπως καταλαβαίνετε, αυτό το πολυπόθητο όνειρο για μία μόνιμη ηρεμία και γαλήνη μεταξύ των αδελφιών, κάθε άλλο παρά ρεαλιστικό μπορεί να είναι. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει σπίτι που να έχει παιδιά και να μην ακούγονται εκφράσεις όπως: «Είναι δικό μου!», «Αναπνέει πάνω μου!», «Με κοιτάει επίμονα», «Με χτυπάει!» ή «Μου τραβάει τα μαλλιά!» κ.ο.κ. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε από τα παιδιά να τα πηγαίνουν καλά μόνο και μόνο επειδή είναι αδέλφια και συγγενεύουν.

Σκεφτείτε τους εαυτούς σας ως ενήλικες. Μπορείτε να τα πηγαίνετε καλά με όλους; Εμείς ως ενήλικες έχουμε την επιλογή να διαλέξουμε με ποιον θα μοιραζόμαστε τον χώρο και τον χρόνο μας, ενώ τα παιδιά αναγκάζονται συχνά να μοιράζονται ένα δωμάτιο, τα παιχνίδια τους αλλά και τον χρόνο με τους γονείς τους, χωρίς να έχουν καν λόγο σε αυτό. Όταν το σκεφτόμαστε έτσι, δεν είναι τόσο περίεργο που υπάρχει αυτή η αδελφική αντιπαλότητα, σωστά;

Γιατί λοιπόν τσακώνονται τα αδέλφια μεταξύ τους;

Πολλά διαφορετικά πράγματα μπορούν να κάνουν τα αδέρφια να τσακωθούν. Τα περισσότερα αδέλφια έχουν κάποιο βαθμό ζήλειας ή ανταγωνισμού, όμως υπάρχουν και άλλα πράγματα  που μπορεί επίσης να επηρεάσουν το πόσο συχνά τσακώνονται και πόσο σφοδρός γίνεται ο καυγάς μεταξύ τους. Ας τα δούμε πιο αναλυτικά:

• Επιθυμία για γονική προσοχή, αγάπη και αποδοχή

Μία από τις κύριες αιτίες της αδελφικής αντιπαλότητας οφείλεται στο ότι τα παιδιά θέλουν την προσοχή του γονέα τους και ζηλεύουν όταν το άλλο παιδί φαίνεται να τραβάει περισσότερη προσοχή. Τα παιδιά έχουν μία έμφυτη ανάγκη να αναζητούν την αγάπη και την εκτίμηση των γονιών τους. Όταν λοιπόν αισθάνονται ότι «η θέση τους στην οικογένεια» τίθεται σε κίνδυνο ανταγωνίζονται με τα αδέρφια τους. Αυτός ο ανταγωνισμός αρχικά μπορεί να εκδηλώνεται με λεκτικές διαφωνίες, σωματικές διαμάχες και αισθήματα αγανάκτησης και να εξελιχθεί σε ζήλια και αντιπαλότητα ως προς την απόδοση του κάθε παιδιού π.χ. στις αθλητικές ή ακαδημαϊκές του επιδόσεις, αλλά ακόμη και στη συμπεριφορά του.

• Αναπτυξιακά Στάδια

Τα παιδιά περνούν από διάφορα αναπτυξιακά στάδια, το καθένα με τις δικές του προκλήσεις και συμπεριφορές. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας δεν έχουν κατακτήσει ακόμη πλήρως τις κοινωνικές τους δεξιότητες ώστε να διεκδικήσουν αυτό που θέλουν χωρίς να είναι επιθετικά. Μπορεί να “παλέψουν” για να προστατεύσουν τα παιχνίδια και τα υπάρχοντά τους. Τα παιδιά του δημοτικού έχουν συχνά μια ισχυρή αντίληψη της δικαιοσύνης, επομένως μπορεί να μην καταλαβαίνουν γιατί τα αδέρφια άλλων ηλικιών αντιμετωπίζονται διαφορετικά και μπορεί να αγανακτούν για τη φαινομενικά ειδική μεταχείριση ενός/μιας μικρότερου/ης αδελφού/ής. Ομοίως οι έφηβοι που βρίσκονται στη φάση σχηματισμού της ταυτότητας και της ανεξαρτησίας τους ενδέχεται να συγκρουστούν με τα μικρότερα αδέρφια για ζητήματα ιδιωτικότητας, χώρου και σεβασμού καθώς και να δυσανασχετούν όταν τους ζητείται να φροντίσουν τα μικρότερα αδέρφια τους.

• Ατομικές διαφορές

Κάθε παιδί είναι μοναδικό, με τη δική του προσωπικότητα, ενδιαφέροντα και ιδιοσυγκρασία. Αυτές οι διαφορές μπορεί μερικές φορές να οδηγήσουν σε συγκρούσεις. Για παράδειγμα, ένα εξωστρεφές παιδί που αγαπά τις κοινωνικές δραστηριότητες μπορεί να συγκρουστεί με το αδερφάκι του που προτιμά τις ήσυχες, μοναχικές ασχολίες. Αυτές οι διαφορές μπορεί να προκαλέσουν παρεξηγήσεις και προστριβές, καθώς κάθε παιδί μπορεί να έχει διαφορετικές ανάγκες και τρόπους αλληλεπίδρασης με τον κόσμο.

• Η δυναμική της οικογένειας/ Ειδική Μεταχείριση

Ένα μεγάλο ποσοστό γονέων ευνοεί σταθερά το ένα παιδί έναντι του άλλου. Αυτή η ειδική μεταχείριση μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους: περισσότερος χρόνος με ένα παιδί, περισσότερη στοργή, περισσότερα προνόμια, λιγότερη πειθαρχία ή στα χειρότερα σενάρια, λιγότερη κακοποίηση. Μερικές φορές αυτή η ειδική μεταχείριση μπορεί να είναι δίκαιη λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών του παιδιού (ειδικές ανάγκες ενός παιδιού, ασθένεια ή μαθησιακά/συναισθηματικά ζητήματα). Όμως υπάρχει και η ειδική μεταχείριση που είναι άδικη, όπως στις πατριαρχικές οικογένειες για παράδειγμα, στις οποίες οι γονείς απλώς προτιμούν τα αγόρια έναντι των κοριτσιών. Όπως και να εμφανίζεται η ειδική μεταχείριση μπορεί να πυροδοτήσει τον ανταγωνισμό μεταξύ των παιδιών. Ένα παιδί που αισθάνεται ότι βρίσκεται σε δυσμενή θέση θα κατευθύνει τον θυμό του προς το αδελφάκι του και όχι προς τον γονέα που δείχνει την ειδική μεταχείριση.

• Γονεϊκές δεξιότητες επίλυσης συγκρούσεων

Ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς αντιμετωπίζουν τα μεταξύ τους προβλήματα και διαφωνίες αποτελεί ισχυρό παράδειγμα προς μίμηση για τα παιδιά. Εάν τα παιδιά σας, σας βλέπουν συχνά να φωνάζετε, να χτυπάτε τις πόρτες και να μαλώνετε δυνατά όταν αντιμετωπίζετε προβλήματα, είναι πιθανό να αποκτήσουν και αυτά τις ίδιες κακές συνήθειες.

• Στρες και Περιβαλλοντικοί Παράγοντες

Εξωτερικοί στρεσογόνοι παράγοντες όπως σχολικές πιέσεις, οικογενειακές αλλαγές (όπως ένα νέο μωρό, μια μετακόμιση, ένα διαζύγιο) ή γενικότερα άλλοι στρεσογόνοι παράγοντες της ζωής μπορούν επίσης να συμβάλλουν σε καυγάδες μεταξύ των αδελφών. Αυτά τα γεγονότα είναι αγχωτικά τόσο για τους γονείς όσο και για τα παιδιά, έτσι πολλά παιδιά μπορεί να βγάζουν τις απογοητεύσεις και τα άγχη τους στον πλησιέστερο στόχο, τα αδέλφια τους.

Όλα τα αδέλφια τσακώνονται και μαλώνουν. Η σύγκρουση μεταξύ των αδελφών είναι εξαντλητική εκείνη τη στιγμή, όμως μακροπρόθεσμα μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά. Όταν τα παιδιά διαχειρίζονται τα άβολα συναισθήματα και τα δύσκολα προβλήματα με τα αδέλφια τους στο σπίτι, σ’ ένα ασφαλές περιβάλλον, μαθαίνουν πώς να διαχειρίζονται τα συναισθήματα και τις συγκρούσεις όταν βγαίνουν στον έξω κόσμο. Επομένως, όταν οι γονείς βοηθούν τα παιδιά να αποκτήσουν αυτές τις δεξιότητες και υποστηρίζουν κάθε παιδί ξεχωριστά, τα παιδιά εκπαιδεύονται να αντιμετωπίσουν τα σκαμπανεβάσματα της παιδικής και μετέπειτα ζωής τους.

Ακολουθούν μερικοί τρόποι με τους οποίους μπορούμε να βοηθήσουμε τα μικρά μας να αποκομίσουν τα οφέλη των αδελφικών τους σχέσεων και να μετατρέψουν τους καβγάδες σε μαθήματα ζωής:

Παρέχετε στοργή και ατομικό ποιοτικό χρόνο σε ίση βάση. Για να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αισθάνονται συνδεδεμένα μαζί μας και ότι λαμβάνουν την προσοχή που χρειάζονται, δεν χρειάζεται πολύ χρόνο και κόπο, αλλά χρειάζεται εστιασμένη προσοχή. Το πιο σημαντικό εδώ είναι ότι το παιδί δεν χρειάζεται να παλέψει για να κερδίσει αυτό τον χρόνο, αλλά να του τον δώσετε εσείς απλόχερα. Το ξέρω, αυτό δεν είναι πάντα εύκολο, ειδικά σε μεγάλες οικογένειες. Όμως μπορείτε να καθιερώσετε ένα πρόγραμμα όπου κάθε παιδί θα έχει μια βραδιά στην εβδομάδα που θα είναι ξεχωριστή γι᾽αυτό ή κάποια ειδική ώρα μέσα στην ημέρα που θα περνάτε ξεχωριστά με κάθε παιδί. Κάνοντας αυτό, το παιδί γνωρίζει ότι αυτή η φορά είναι σχεδιασμένη ειδικά γι’ αυτό και όχι απλώς τυχαία. Ακόμα και 10 με 15 λεπτά την ημέρα με κάθε παιδί ξεχωριστά μπορούν να κάνουν τη διαφορά.

Αναγνώριση συναισθημάτων: Βοηθήστε τα παιδιά να λύσουν τις διαφορές τους, ακούγοντάς τα και προσδιορίζοντας τα συναισθήματά τους. Όταν ξεκινά ένας καυγάς, τα παιδιά μπορεί να νιώσουν πολλά συναισθήματα, όπως θυμό, απογοήτευση, μοναξιά, θλίψη, ζήλια ή απογοήτευση. Ξεκινήστε αναγνωρίζοντας τα συναισθήματα των παιδιών σας μεταξύ τους, π.χ. «Ακούγεστε και οι δύο πολύ θυμωμένοι ο ένας με τον άλλον». Ακούστε την κάθε πλευρά χωρίς να κρίνετε ποιος είναι σωστός ή λάθος.

Προσδιορίστε το πρόβλημα: Η αρχή της επίλυσης συγκρούσεων είναι να προσδιορίσετε το πρόβλημα. Τα μικρά παιδιά θα χρειαστούν να τους το πείτε, «φαίνεται ότι και οι δύο θέλετε αυτή την κούνια». Προσπαθήστε να τους κάνετε να καταλάβουν πώς νιώθει το άλλο άτομο. Όταν ξέρουν ποιο είναι πραγματικά το πρόβλημα και πώς νιώθουν όλοι, θα έχουν περισσότερες πιθανότητες να βρουν μια λύση.

Επίλυση προβλημάτων: Κάντε ό,τι μπορείτε για να αφήσετε τα παιδιά να λύσουν μόνα τους το πρόβλημά τους. Το να δουλέψουν για να λύσουν τις δικές τους μάχες μπορεί να τους διδάξει πολύτιμες δεξιότητες ζωής, οπότε απομακρυνθείτε και αγνοήστε το αν μπορείτε. Επέμβετε μόνο όταν ο αγώνας ξεφύγει από τον έλεγχο.

Αποφύγετε τη σύγκριση των παιδιών. Τα παιδιά που συγκρίνονται συχνά νιώθουν αγανάκτηση και θυμό τόσο προς τον/την αδελφό/ή τους όσο και προς εμάς. Αποφύγετε τη χρήση δηλώσεων όπως: «Γιατί δεν μπορείς να είσαι περισσότερο σαν τον/την αδερφό/ή σου» ή «Ο/Η αδερφός/ή σου δεν κάνει ποτέ αυτά τα λάθη, εσύ γιατί;» Δηλώσεις όπως αυτές μπορούν να κάνουν τα παιδιά να αισθάνονται ότι δεν τα αγαπούν. Μπορεί επίσης να αισθάνονται ότι σας έχουν απογοητεύσει. Πείτε στο παιδί σας απευθείας τι θέλετε ή τι περιμένετε από αυτό χωρίς να το συγκρίνετε με τα αδέλφια του. Για παράδειγμα, «Θέλω να τελειώσεις τις δουλειές σου, πριν βγεις να παίξεις».

Εστιάστε στα ταλέντα του κάθε παιδιού. Κάθε παιδί είναι ένας ξεχωριστός και μοναδικός άνθρωπος. Τα παιδιά πρέπει επίσης να γνωρίζουν ότι οι προσπάθειές τους εκτιμώνται. Εστιάστε στα θετικά ταλέντα που διαθέτει το κάθε παιδί, έτσι θα αποκτήσει αυτοπεποίθηση και οι σχέσεις στην οικογένειά σας θα γίνουν ισχυρότερες.

Ομαδική εργασία. Αναθέστε στα παιδιά σας να συνεργαστούν σε διάφορες δουλειές του σπιτιού αλλά και στο παιχνίδι. Μέσα από τη συνεργασία μπορούν να κατανοήσουν πόσα μπορούν να επιτύχουν δουλεύοντας μαζί για έναν κοινό στόχο και επαινέστε τα π.χ. «τι ωραία που βοήθησες τον αδερφό σου να μαζέψει τα παιχνίδια του, κάνετε πολύ καλή ομάδα μαζί». Όταν επαινούμε τις θετικές αλληλεπιδράσεις, η πιθανότητα επανεμφάνισης της συμπεριφοράς είναι μεγαλύτερη.

Δεν υπάρχουν τρόποι για να αποφύγετε εντελώς τον ανταγωνισμό μεταξύ των αδελφών, επομένως προσδεθείτε και απολαύστε την εμπειρία της γονεϊκότητας. Θυμηθείτε, η αντιπαλότητα και η σύγκρουση μεταξύ των παιδιών είναι φυσιολογικές συμπεριφορές. Είναι ένα ασφαλές πεδίο πρακτικής εξάσκησης των παιδιών σε δεξιότητες ζωής. Εμείς έχουμε απλά να τα καθοδηγήσουμε πώς να το κάνουν αυτό με τρόπο που θα τα ωφελήσει. Ωστόσο, όταν μια αδελφική σχέση γίνεται τοξική, ίσως είναι καιρός να απευθυνθείτε σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας για βοήθεια.