Κοινωνική Επικοινωνία

Σταμάτη Νίκη

Λογοθεραπεύτρια

Η κοινωνική επικοινωνία είναι η ικανότητα που έχει το άτομο να χρησιμοποιεί τις επικοινωνιακές του δεξιότητες με σκοπό να αλληλοεπιδράσει με τους άλλους ανθρώπους και όχι μόνο για καλύψει τις ανάγκες του. Το παιδί κατά την εξέλιξή του δε μαθαίνει απλά τι είναι αυτό που πρέπει να πει, αλλά και το πώς, πού, σε ποιον και κάτω από ποιες συνθήκες. Αυτό είναι δηλαδή που ορίζουμε ως κοινωνική επικοινωνία.

Οι δυσκολίες στην κοινωνική επικοινωνία συναντώνται σε όλο το φάσμα των αναπτυξιακών διαταραχών, αλλά σε μεγαλύτερη κλίμακα και με μεγαλύτερη συχνότητα, παρατηρούνται στα άτομα που εμπίπτουν στις διαταραχές του φάσματος του Αυτισμού και στα άτομα με διαταραχή κοινωνικής επικοινωνίας – πραγματολογίας. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται πια για να περιγράψει με σαφήνεια τη δυσκολία των ατόμων με αυτισμό στα διαγνωστικά κριτήρια του DSM 5 και έχει στρέψει την αντίληψη της αυτιστικής διαταραχής όχι στην ύπαρξη ή μη, γνωστικών ή/και γλωσσικών δεξιοτήτων, αλλά στη χρήση των όποιων γνωστικών ή/και γλωσσικών δεξιοτήτων για κοινωνική αλληλεπίδραση και κοινωνική επικοινωνία.

Η επικοινωνία δεν αποτελείται μόνο από την κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση της πληροφορίας που μεταφέρεται. Η επικοινωνία αποτελείται από επικοινωνιακές λειτουργίες που είτε εμπεριέχουν κοινωνικό νόημα είτε όχι, δηλαδή από τις λειτουργίες που ο ομιλητής έχει πρόθεση να επιτελέσει κατά τη συγκεκριμένη επικοινωνιακή κατάσταση. Ως επικοινωνιακές λειτουργίες μπορούν να θεωρηθούν η άρνηση, η αίτηση, η διαπραγμάτευση, η ερώτηση, η απάντηση, ο σχολιασμός, το χιούμορ, το πείραγμα, η απειλή, κ.λ.π. Το ζητούμενο λοιπόν είναι όχι εάν κάποιος έχει διαταραχή επικοινωνίας, μιας και μάλλον δεν υπάρχει κανένας άνθρωπος στον κόσμο που να παρουσιάζει ολοκληρωτική διαταραχή στην επικοινωνιακή ανάπτυξη, αλλά στην ανάπτυξη του σε ποιο είδος επικοινωνιακών λειτουργιών παρατηρείται δυσκολία.

Όταν κανείς ανακοινώνει σε γονείς παιδιών με αυτισμό ότι παρατηρείται στο παιδί τους διαταραχή στην επικοινωνία, πολύ συχνά βρίσκεται αντιμέτωπος με σχόλια από την πλευρά των γονιών, οι οποίοι πιστεύουν, και έτσι είναι, ότι το παιδί επικοινωνεί μαζί τους. Η αιτία αυτής της παρεξήγησης είναι ότι οι επικοινωνιακές λειτουργίες χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, η πρώτη αφορά στις επικοινωνιακές λειτουργίες που χρησιμοποιούνται για την εξυπηρέτηση των αναγκών και η δεύτερη για την προώθηση και διατήρηση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Με άλλα λόγια, υπάρχουν επικοινωνιακές λειτουργίες για επικοινωνία με στόχο την εξυπηρέτηση των αναγκών και επικοινωνιακές λειτουργίες με στόχο την κοινωνική επικοινωνία.

Ο όρος κοινωνική επικοινωνία είναι ο όρος “κλειδί” στην αυτιστική διαταραχή. Στα βασικά διαγνωστικά κριτήρια του αυτισμού αναφέρεται ο όρος διαταραχές στην κοινωνική επικοινωνία ακριβώς για να τονίσει το γεγονός, ότι δεν είναι εξ ολοκλήρου διαταραγμένη η επικοινωνία στα άτομα με αυτισμό. Ο όρος λοιπόν αυτός θα πρέπει να χρησιμοποιείται και να διευκρινίζεται στα άτομα που συμβιώνουν με άτομα με αυτισμό, για να τους είναι κατανοητή η φύση της διαταραχής αναφορικά με τον τομέα της επικοινωνίας. Επιβάλλεται να αναφερόμαστε σε διαταραχή στην κοινωνική επικοινωνία και όχι γενικά σε διαταραχή στην επικοινωνία, γιατί ακριβώς αν παρατηρήσουμε άτομα που εμπίπτουν στο φάσμα του αυτισμού θα δούμε ότι οι επικοινωνιακές λειτουργίες που είναι διαταραγμένες αφορούν σε αυτές που χρησιμοποιούνται για την αλληλεπίδραση με τους άλλους ανθρώπους.

Συνήθως όλα τα παιδιά με αυτισμό ζητούν και αρνούνται με τους δικούς τους τρόπους, άρα όλα τα παιδιά με αυτισμό έχουν δύο βασικές επικοινωνιακές λειτουργίες. Δεν είναι όμως εύκολο να παρατηρήσουμε σε παιδί με αυτισμό επικοινωνιακές λειτουργίες που να σχετίζονται με τον κοινωνικό σχολιασμό, με την απειλή, με τη διαπραγμάτευση, με το χιούμορ, με το υπονοούμενο, με τη διευκρίνιση κ.λ.π. και για αυτό το λόγο αναφερόμαστε σε διαταραχή της κοινωνικής επικοινωνίας.

Σταμάτη Νίκη

Λογοθεραπεύτρια

Πηγή:

Βογινδρούκας,  I.  (2019).  Εγχειρίδιο Αναπτυξιακού Προφίλ Κοινωνικής Επικοινωνίας (ΑΠΚΕ)-Το μοντέλο των Κύκλων. Θεσσαλονίκη.