Μοντέρνοι τρόποι του “σχετίζεσθαι” – εξελισσόμαστε μαζί ή παλινδρομούμε χωριστά;
Οι κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις, ως αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής ενός ατόμου, επηρεάζονται διαρκώς από κοινωνιοψυχολογικά φαινόμενα που έχουν να κάνουν με τις αξίες, τα ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά ομάδων και αντίστοιχες κατασκευές του εαυτού. Δουλεύοντας ψυχοθεραπευτικά με πολλούς νέους ανθρώπους και παίρνοντας αφορμή από τη διάλεκτο – αργκό που συχνά χρησιμοποιούν όταν αφηγούνται τις σχέσεις τους, το παρόν άρθρο θα παρουσιάσει μερικές πτυχές της ‘σημερινής κουλτούρας’ των κοινωνικών σχέσεων, με κεντρικό τον ρόλο του διαδικτύου σε αυτές και θα τις συσχετίσει με κάποιες ψυχολογικές εκφάνσεις, όπως την τάση προς έναν πιο μοναχικό τρόπο ζωής, αισθήματα αποξένωσης και τη δυσκολία σύναψης μακροπρόθεσμων και σταθερών δεσμών.
Μπορούμε να κατανοήσουμε ότι οι κοινωνικές μας σχέσεις επηρεάζουν την ποιότητα ζωής μας μέσα από πολλά ‘κανάλια’ και ψυχολογικές διαδικασίες είτε άμεσα είτε έμμεσα. Από το βίωμα των οικογενειακών μας δεσμών μέχρι την απαρτίωση φιλικών κύκλων και την επιλογή ερωτικών συντρόφων, κάθε σχέση συμβάλλει ψυχολογικά και επηρεάζει την εικόνα εαυτού που δομούμε. Μελέτες των Doise (1986) και Hinde (1995) αναδεικνύουν πως η κατανόηση των διαπροσωπικών σχέσεων είναι πολυεπίπεδη καθώς γεφυρώνουν τις κοινωνικές αξίες με τα ατομικά βιώματα, συναισθήματα και συμπεριφορές. Σύμφωνα μάλιστα με τον Hinde, η φύση της σχέσης μεταξύ δύο ατόμων αναπτύσσεται μέσα από τη συνολική ιστορία των αλληλεπιδράσεών τους, δηλαδή οι τρόποι με τους οποίους ξεκινούν να αλληλεπιδρούν θα επηρεάσει και την ποιότητα της μετέπειτα σχέσης τους.
Λαμβάνοντας υπόψη το παραπάνω θεωρητικό μοντέλο, σκέφτομαι πως στη σύγχρονη εποχή με την αλματώδη ανάπτυξη του διαδικτύου και τη ραγδαία χρήση των κοινωνικών μέσων δικτύωσης οι τρόποι με τους οποίους “συνδεόμαστε” και σχηματίζουμε κοινωνικούς δεσμούς αποτελούν μέρη μιας νέας κατασκευής των κοινωνικών σχέσεων. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη διάλεκτο που ακούμε συχνά να χρησιμοποιείται όταν συζητάμε για ποιότητες και συμπεριφορές στις διαπροσωπικές σχέσεις. Όροι όπως ‘τοξικές σχέσεις’, ‘cringe’ (“ετεροντροπή”), ‘gaslighting’ (ψυχολογική χειραγώγηση), ‘ghosting’ (το να κόπτεται μια επικοινωνία ξαφνικά), ολοένα και συχνότερα εμφανίζονται για να περιγράψουν εκφάνσεις και χαρακτηριστικά μιας αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε άτομα. Διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στις κοινωνικές επαφές έχουν τώρα αποκτήσει ένα νέο λεξιλόγιο για την έκφραση και επικοινώνηση συναισθημάτων.
Έρευνες έχουν δείξει ότι η ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων μπορεί να επηρεάσει την υγεία και τη συναισθηματική και σωματική ευεξία των ατόμων. Μια επαρκής κοινωνική υποστήριξη συνδέεται θετικά με την ψυχολογική προσαρμογή, τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας, την καλύτερη αντιμετώπιση στρεσογόνων γεγονότων, την αντοχή και ανάκαμψη από μια ασθένεια και τη μείωση της θνησιμότητας. Ο όρος ‘κοινωνική υποστήριξη’ θα μπορούσε να περιγραφεί ως μια διαδραστική διαδικασία που περιλαμβάνει λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία, η οποία παρέχεται από δεσμούς και κοινωνικές ομάδες και έχει ως κύριο σκοπό την τόνωση της προσωπικής αξίας, ικανότητας και αυτοεκτίμησης (Hye-Kyung & συνεργάτες, 2000).
Μελετώντας την παραπάνω έννοια, μπορούμε να αναρωτηθούμε πώς οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης δημιουργήθηκαν για να προάγουν ένα είδος κοινωνικής υποστήριξης και προσφέρουν άπλετες – φαινομενικά – ευκαιρίες για την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων. Παρόλα αυτά, η σχεδόν – πλέον ‘καταναγκαστική’ – χρήση τους έχει παρεισφρήσει τόσο έντονα στην καθημερινότητα του ατόμου, που πιθανόν να παρεμβάλλεται αντί να προάγει το ουσιαστικό ΄σχετίζεσθαι’. Παρατηρείται έτσι, μια τάση απομάκρυνσης από τον αρχικό στόχο να συσχετισθούν τα άτομα μεταξύ τους σε φυσικό χρόνο και μέρος, προς μια ολοένα αυξανόμενη ανάγκη για ‘αυτοπροβολή’ και επιβεβαίωση μέσω των likes και follows, δηλαδή για λόγους ναρκισσιστικής ενίσχυσης και συντήρησης της εικόνας του εαυτού. Φυσικά, υπάρχει τρόπος χρήσης του διαδικτύου προς όφελος των διαπροσωπικών σχέσεων, καθώς συνδυάζει την πρόσβαση σε μεγάλο πληθυσμό ατόμων, απομακρυσμένων μεταξύ τους, που συντηρούν την οικειότητα των κοινωνικών δεσμών της πραγματικής ζωής, γεφυρώνοντας το χάσμα μεταξύ του ψηφιακού και πραγματικού κόσμου.
Ενώ παρατηρείται λοιπόν, μια απομάκρυνση σε διαπροσωπικό πεδίο λόγω των σύγχρονων ρυθμών ζωής και κοινωνικοπολιτικών φαινομένων, παρατηρείται ταυτόχρονα μια αυξημένη τάση προς κάποιου είδους ενδοατομικής διεργασίας, που αφορά στη ‘σχέση με τον εαυτό’. Οι νέοι άνθρωποι, έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες που μπορούν να τους ωφελήσουν για τη βελτίωση και εμπλούτιση του πνευματικού τους κόσμου και αναζητούν συχνότερα να ξεκινήσουν μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία, προκειμένου να κατανοήσουν καλύτερα τους τρόπους με τους οποίους συσχετίζονται αλλά και πώς τα δικά τους προηγούμενα βιώματα επηρεάζουν παρόντα σχεσιακά μοτίβα και συμπεριφορές. Άραγε μήπως απομακρυνόμενοι ο ένας από τον άλλο , προσπαθούμε να έρθουμε πιο κοντά αλλά περισσότερο αυθεντικά;
Συμπερασματικά, η στροφή προς έναν πιο ατομοκεντρικό τρόπο ζωής και δράσης, ίσως αναδείξει νέες προοπτικές όταν κάποιος αντιλαμβάνεται πως αποξενώνεται από κοινωνικούς δεσμούς ή δεν ικανοποιείται από την ποιότητα των τωρινών σχέσεών του.
Η έκθεση στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης που παρουσιάζεται αυτή την περίοδο με τίτλο “Modern Love – Η αγάπη στα χρόνια της ψυχρής οικειότητας” είναι πολύ σχετική με τους παραπάνω προβληματισμούς, καθώς αφιερώνεται στα νέα μοντέλα επικοινωνίας που ρυθμίζουν τη συναισθηματική μας ζωή και τις κοινωνικές μας σχέσεις: Μια «νέα απαίτηση να αναγνωρίζεται κανείς από τους άλλους και να αναγνωρίζει τους άλλους».
