Η σημασία των κανόνων και των ορίων στα παιδιά
Ανάμεσα στις πολυάριθμες γονικές δεξιότητες που απαιτούνται για την ανατροφή των παιδιών υπάρχει μια πολύ σημαντική που έχει υποστεί μεγάλες ανατροπές τα τελευταία 50 χρόνια: η ικανότητα να δίνουμε επαρκή όρια και κανόνες στα παιδιά μας.
Παλαιότερα οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν οι γονείς (ή φροντιστές) λόγω ελλιπών δεξιοτήτων της συναισθηματικής σφαίρας θα μπορούσαν σήμερα να ερμηνευτούν λανθασμένες και επιβλαβείς για την ανάπτυξη της προσωπικότητας ενός παιδιού, όπως για παράδειγμα χτυπήματα, ξυλοδαρμοί, τιμωρίες και στερήσεις χωρίς να σημαίνει ότι και τότε η πρόθεση δεν ήταν καλοπροαίρετη. Στις μέρες μας, οι νέοι γονείς εκπαιδεύονται και ενημερώνονται για θέματα ψυχολογίας μέσα από βιβλία, σεμινάρια/webinars, ατομική ψυχοθεραπεία ή συμβουλευτική γονέων ώστε να καταφέρουν να σταθούν συναισθηματικά ακόμη πιο κοντά στα παιδιά τους.
Το να είμαστε λειτουργικοί γονείς σημαίνει να ξέρουμε πώς να βρίσκουμε τη σωστή ισορροπία μεταξύ του συναισθηματικού και του κανονιστικού επιπέδου γι’ αυτό και τα παιδιά χρειάζονται κανόνες και όρια. Υπάρχει η λανθασμένη πεποίθηση ότι οι κανόνες και τα όρια πρέπει να επιβάλλονται με εξουσιαστικό τρόπο, να επιβάλλονται με βία και τιμωρίες. Υπάρχει βέβαια και το άλλο άκρο όπου για να αποφευχθεί αυτό, αφήνεται υπερβολική ελευθερία στο παιδί.
Οι κανόνες και τα όρια δεν είναι το ίδιο πράγμα. Το όριο αφορά στην ασφάλεια και στην υγεία σαν ένα προστατευτικό δίχτυ ασφαλείας που μαθαίνει στα παιδιά πώς να αντιλαμβάνονται και να σέβονται τον προσωπικό τους χώρο και τον χώρο των άλλων αλλά και πώς να εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους άμεσα και λειτουργικά. Οι κανόνες, από την άλλη, είναι χρήσιμοι για να ενθαρρύνουν τη συνύπαρξη, να μάθουν ποια συμπεριφορά είναι εντάξει και ποια όχι και να είναι συνεπείς. Οι κανόνες μπορούν να διαφέρουν από σπίτι σε σπίτι, από οικογένεια σε οικογένεια και από πολιτισμό σε πολιτισμό. Μπορεί να υπάρχουν κοινοί χώροι στους οποίους υπάρχουν κανόνες που πρέπει να τηρούνται για τη συνύπαρξη και προσωπικοί χώροι όπου αυτοί οι κανόνες μπορεί να μην τηρούνται (για παράδειγμα στο σαλόνι που είναι κοινός χώρος πρέπει να τηρείται μια συγκεκριμένη τάξη ενώ στην κρεβατοκάμαρα που είναι προσωπικός χώρος μπορεί να υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία).
Η ύπαρξη των ορίων και των κανόνων είναι να δημιουργούν αυτή την ασφαλή βάση που επιτρέπει στα παιδιά να κυκλοφορούν ελεύθερα και με ασφάλεια στον κόσμο. Σκεφτείτε τους κανόνες στον δρόμο όταν οδηγάμε ώστε να κινούμαστε με ασφάλεια, τηρώντας τους φωτινούς σηματοδότες, τα σήματα του ΚΟΚ και τις πινακίδες. Αντίθετα όταν ένα παιδί έχει ανεξέλεγκτη ελευθερία, του δημιουργεί μια κατάσταση σύγχυσης και εγκατάλειψης.
Δεν είναι αναγκαίο να υπάρχουν σε όλα, παντού και πάντα κανόνες αλλά λίγοι και ουσιαστικοί. Ξεχωρίζουμε ποια θέματα είναι σημαντικά προς διαπραγμάτευση και ποια όχι. Ταυτόχρονα, τα παιδιά πρέπει να εξερευνήσουν το περιβάλλον τους, να πειραματιστούν και να μάθουν μέσω δοκιμής και λάθους. Θέτοντας πολλούς κανόνες και πολλά όρια καταλήγουν να εμποδίζουν την ελεύθερη εξερεύνηση και την εξελικτική ορμή των παιδιών, δημιουργούν απογοήτευση που δύσκολα θα μπορέσουν να τους σεβαστούν όλους.
Πώς θέτουμε κανόνες και όρια με υγιή τρόπο είναι κάτι που απασχολεί τον σύγχρονο γονιό.
Θέτουμε κανόνες και όρια κατάλληλα για το στάδιο και τα χαρακτηριστικά της ηλικίας του παιδιού.
Εξηγούνται με ήρεμο και συγκεκριμένο τρόπο ,δίνοντάς του την αίσθηση ασφάλειας που του επιτρέπει να μάθει και να κατανοήσει τον λόγο που υπάρχει ο κανόνας και το όριο. Όταν ένας κανόνας μεταδίδεται βίαια και με αυταρχικό τρόπο, ο εγκέφαλος του παιδιού αντιλαμβάνεται μια απειλή, έναν κίνδυνο και μπαίνει σε μια κατάσταση επιβίωσης, σε κατάσταση επίθεσης ή φυγής. Αντίθετα με τον ήρεμο τόνο ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται την ασφάλεια.
Ιδιαίτερα τα παιδιά προσχολικής ηλικίας έχουν ανάγκη από επανάληψη με ήρεμο και σταθερό τρόπο με απλές και κατανοητές προτάσεις. Παρατηρούν τη γλώσσα του σώματος και τα μη λεκτικά μηνύματα, γι’ αυτό και για να γίνει κατανοητό ερχόμαστε στο δικό τους ύψος, κάνουμε βλεμματική επαφή και χρησιμοποιούμε σταθερό και ήρεμο τόνο φωνής.
Η συνέπεια είναι η αρχή όλων. Ένας γονιός για να πετύχει τη συνεργασία του παιδιού, να ακολουθεί τους κανόνες και να σέβεται τα όρια χρειάζεται διάρκεια, σταθερότητα, υπομονή και ψυχραιμία, να εξηγούνται και να μεταδίδονται με σεβασμό και αγάπη.
Οι κανόνες και τα όρια πρέπει να κοινοποιούνται και να ισχύουν για όλα τα μέλη της οικογένειας. Τα παιδιά παρατηρούν και μαθαίνουν πολύ περισσότερα μέσα από ένα παράδειγμα παρά από τις λέξεις, γι’ αυτό είναι σημαντικό να γίνουμε εμείς παράδειγμα γι’ αυτά τηρώντας πρώτα τους κανόνες.
Η επίπληξη όταν δεν σέβεται ένα παιδί κάποιον κανόνα οδηγεί σε προσωρινή υπακοή στην οποία, ωστόσο, δεν υπάρχει πραγματική κατανόηση από την πλευρά του. Αλλάζουμε τις αρνητικές φράσεις σε θετικές για παράδειγμα «έτσι όπως αργείς δεν θα πάμε στο πάρκο» είναι προτιμότερο να πούμε «θα πάμε στο πάρκο αφού ντυθείς».
Να θυμόμαστε ότι ένα παιδί δεν γνωρίζει τίποτα γι’ αυτόν τον κόσμο και είναι απαραίτητο να επαναλάβει τον κανόνα και το όριο πολλές φορές πριν το καταλάβει. Είναι απαραίτητο να προσπαθήσουμε να συνδεθούμε με τις ανάγκες του παιδιού εκείνη τη δεδομένη στιγμή, με αυτό που νιώθει, να διαχειριστεί την απογοήτευσή του και στο τέλος να αισθανθεί ασφάλεια, κατανόηση και αποδοχή.
