Από το Γε-Nocebo στο Γενόσημο
Γιατί κάνουμε διπλά τυφλές μελέτες;
Οι διπλά τυφλές μελέτες χρησιμοποιούνται όταν ερευνούμε τη δράση μιας νέας φαρμακευτικής ουσίας. Σε αυτές συμμετέχουν δύο «πλευρές»: Οι ερευνητές και οι εθελοντές. Οι ερευνητές δίνουν την ουσία στους εθελοντές και καταγράφουν τα αποτελέσματα. Στους μισούς εθελοντές δίνουν την υπό μελέτη ουσία και στους υπόλοιπους μια αδρανή ουσία, χωρίς φαρμακολογική δράση.
Οι διπλά τυφλές μελέτες λοιπόν ονομάζονται έτσι επειδή καμία απ’ τις δύο «πλευρές» δεν γνωρίζει την πραγματικότητα για την ουσία που δοκιμάζουν. Ούτε οι ερευνητές ούτε οι εθελοντές γνωρίζουν αν η ουσία, που δίνουν και λαμβάνουν αντίστοιχα, είναι η αδρανής ή η υπό εξέταση δραστική.
Οπότε, τώρα που γνωρίζουμε τι είναι, ας επιστρέψουμε στο αρχικό μας ερώτημα: γιατί αυτές οι μελέτες διεξάγονται κατά τέτοιο «μυστικοπαθή» τρόπο;
Η απάντηση είναι απλή, μα και ταυτόχρονα σύνθετη: Εξαιτίας του ανθρώπινου παράγοντα.
Γιατί το να ξέρει ο οποιοσδήποτε απ’ τους συμμετέχοντες με ποια εκδοχή της ουσίας ασχολείται, θέλοντας και μη, οδηγεί σε αυξημένες προσδοκίες. Και αυτές, με τη σειρά τους, μπορούν να οδηγήσουν σε πληθώρα επιδράσεων – όπως αυξημένο θεραπευτικό αποτέλεσμα – άσχετων με την καθ’αυτή αποτελεσματικότητα της υπό εξέταση ουσίας.
Πράγματι, το να έχει κάποιος θεραπευτική επίδραση από μία ουσία μόνο και μόνο επειδή ο ίδιος πιστεύει ότι η ουσία αυτή οπωσδήποτε θα τον ωφελήσει, είναι αυτό που όλοι λίγο-πολύ γνωρίζουμε ως Φαινόμενο Placebo. Με το όνομά του στα λατινικά να σημαίνει «θα ευχαριστήσω», το placebo είναι ένα φαινόμενο θετικής αυθυποβολής.
Κοινώς, ενώ το άτομο δεν παίρνει φάρμακο, ο οργανισμός του ανταποκρίνεται σαν να πήρε.
Τα αποτελέσματα του φαινόμενου placebo δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητα: Σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να επιτύχει από βελτίωση μέχρι και πλήρη θεραπεία. Είναι ένα εργαλείο σημαντικής βαρύτητας στη θεραπευτική μας φαρέτρα.
Ταυτόχρονα όμως, στην αντίπερα όχθη του μας περιμένει και ένα άλλο φαινόμενο, λιγότερο γνωστό στο ευρύ κοινό, που ακούει στο όνομα Nocebo.
Αντίστοιχης λογικής με το «θετικό» του αδερφάκι, το nocebo (που στα λατινικά σημαίνει «θα βλάψω») είναι το φαινόμενο που παρατηρείται όταν ένα άτομο εμφανίζει αρνητικές επιπτώσεις από μια αδρανή φαρμακολογικά ουσία, καταδεικνύοντας περίτρανα τη δύναμη του μυαλού μας να σωματοποιεί τους φόβους του. Είναι μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία με αρχή και τέλος καθαρά και μόνο τον ίδιο μας τον εαυτό.
Όπως είναι λοιπόν λογικό, και τα δύο αυτά φαινόμενα σχετίζονται άμεσα και έντονα με την «παραφιλολογία» γύρω από την ουσία που λαμβάνουμε. Η άποψη δηλαδή, που εμείς έχουμε σχηματίσει, επηρεαζόμενη από το όποιο μάρκετινγκ, προώθηση, διαφήμιση ή δυσφήμιση, οδηγεί σε μία αντίστοιχη απόκριση του οργανισμού μας που «μπλέκεται» ριζικά και καταλυτικά με την αντικειμενική δράση της ουσίας.
Και στην πραγματικότητα τουλάχιστον του φαρμακείου, οι συχνότερες ουσίες που επηρεάζονται από τέτοια φαινόμενα είναι τα γενόσημα φάρμακα.
Τα γενόσημα φάρμακα λειτουργούν συχνά ως μια «ανάσα» για την αγορά. Μας προμηθεύουν με περισσότερες πολύτιμες επιλογές σε μία εποχή που οι ελλείψεις φαρμάκων εντείνονται και επεκτείνονται και συχνά αποτελούν και μια πιο συμφέρουσα οικονομικά επιλογή.
Δυστυχώς, όμως, πολλές φορές η αντικατάσταση ενός φαρμάκου με το γενόσημό του συναντάται με δυσπιστία. Η οικειότητα που έχει δημιουργηθεί με μια άλλη μάρκα, ο φόβος για το «διαφορετικό» και το γεγονός ότι μπορεί η εταιρεία του εκάστοτε γενόσημου να είναι λιγότερο γνωστή, αναπόφευκτα εισάγουν στην καθημερινότητά μας το φαινόμενο nocebo.
Αυτό όμως δεν ακούγεται καθόλου καλό για την αγωγή και άρα την υγεία μας. Άρα τι μπορούμε να κάνουμε για να το περιορίσουμε;
- Κατ’ αρχάς είναι σημαντικό να εμπιστευόμαστε τους επιστήμονες υγείας μας. Τόσο οι γιατροί όσο και εμείς οι φαρμακοποιοί παρακολουθούμε καθημερινά τις εξελίξεις στην επιστήμη μας και ενημερωνόμαστε για όλα τα σκευάσματα που κυκλοφορούν και ταυτόχρονα έχουμε από το πελατολόγιό μας και κλινική εμπειρία – συχνά μακροχρόνια και εκτεταμένη – για τα διάφορα σκευάσματα.
- Κατά δεύτερον, είναι εξίσου σημαντικό να καταγράφουμε και να αναφέρουμε όποια αξιοσημείωτη ανεπιθύμητη ενέργεια νιώθουμε ότι σχετίζεται με την αγωγή μας. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο υπάρχει η έννοια της Φαρμακοεπαγρύπνησης, η οποία μέσω της διαδικασίας της Κίτρινης Κάρτας, που συλλέγει και καταγράφει ανεπιθύμητες ενέργειες παγκοσμίως, φροντίζει για τη διατήρηση και τη βελτίωση του υψηλού επιπέδου της επιστήμης μας.
- Κατά τρίτον, είναι σημαντικό να δίνουμε στην αγωγή και τον χρόνο της. Η δυσκολία μας να «αγκαλιάσουμε» το διαφορετικό όνομα, όταν έχουμε μάθει ήδη σε μία συγκεκριμένη μάρκα, είναι δυστυχώς υποσυνείδητη. Αν λοιπόν δούμε ότι ένα γενόσημο δεν φαίνεται να κάνει την ίδια δουλειά με το πρωτότυπο που παίρναμε, είναι ωφέλιμο να του δώσουμε μια «περίοδο χάριτος» κάποιων ημερών. Να το συζητήσουμε εννοείται με τον θεράποντα γιατρό μας, τον φαρμακοποιό μας και ίσως και με την ίδια την εταιρεία του γενοσήμου και μετά να επαναξιολογήσουμε την κατάσταση.
Συνοψίζοντας, το Φαινόμενο Nocebo δυστυχώς εμφανίζεται στη ζωή μας πιο συχνά απ’ όσο νομίζουμε. Και είναι κρίμα να έχουμε μία μεγάλη ποικιλία γενόσημων φαρμάκων, από πολύ αξιόλογες εταιρείες και να μην τα εκμεταλλευόμαστε λόγω αυτού. Γι’ αυτό ελάτε να το συζητήσουμε μαζί και να βρούμε τις λύσεις που θα σας ταιριάξουν καλύτερα.
